Мыгъэ мэкъуогъум и 21-м джащ фэдэу Украинэм ипащэхэм зыфагъэзэгъагъ Адыгэ лъэпкъ гъэкIодыр ащтэнэу. Украинэм ипащэхэм Адыгэ лъэпкъ къокIодым иIоф хэпдъэнхэу тхыгъэкIэ джэуап купым къыратыжьыгъагъ.
КъэIогъэн фае, ыпэкIэ Адыгэ лъэпкъ гъэкIодым фэгъэхьыгъэ джэпсалъэхэр зэфэшъхьэф хасэхэм Урысие-Федерацием ипащэхэм бэрэ афрагъэхьыгъ ау ахэм джэуап гъэнэфагъэ Урысием къаритыжьыгъэп. 2011 илъэсым апэрэ хэгъэгоу Адыгэ лъэпкъ гъэкIодыр зищтагъэр Курдж хэгъэгур ары.
ЩэкIогъум и 12-м 2014-м Полщэм джэпсалъэу фагъэхьыгъэр мары:
Зиусхьанэу Польша и президентэу Бронислав Коморовский;
Зиусхьанэу Польша Парламентым итхьаматэу Радослав Сикорский;
Зиусхьанэу Польша Сенатым итхьаматэу Богдан Борусович;
Зиусхьанэу Польша и министр шъхьаIэу Эва Копач;
Я 18-рэ ыкIи я 19-рэ лIэшIэгъухэм ти Адыгэ хэгъэгу ичIыгу ыштэным пай Урысые империем адыгэ лъэпкъым инахьыбэр зыщагъэкIодыгъэ лъэпкъгъэкIодыр къытишIылIагъ. Къэнэжьыгъэхэри лIыгъэкIэ ичIыгу рафыгъэх. Ахэр рафы зэхъуми урысые империем зэрихъухьагъэм тетэу минишъэ пчъагъэхэр лIагъэх. Урысые Империем «адыгэхэр арэп ищыкIэгъагъэр, адыгэмэ ячIыгу» ары.
Хэку ифыныри 1864-рэ илъэсым ыужы фэшъхьаф ушъхьагъэхэмкIи лъагъэкIотагъ. Iэбжыб нахь мыхъоу къэнэжьыгъэ адыгэри ячIыгу къагъэбгынэным пай атеIукIэщтыгъэх щыIакIэ аратыщтыгъэп.Ащ ехьыл1агъэ пстэури архивмэ ак1элъ. Ащ пэмык1эуи зылъэгъугъэхэм къатхыжьыгъэхэри къыдагъэк1ыгъ.
Непэ адыгэ лъэпкъым изыпшIанэ фэдиз мин 700 хъурэ цIыфхэр Черкесием щаугощыгъэхэу чIыгу такъырхэм зэпэIапчэхэу щэпсэух. Урысые Федерацием зы лъэпкъ хъурэ адыгэхэр зэфэшъхьаф лъэпкъым фэдэу цIэ зэфэшъхьафхэмкIэ яджэх, субъект зэфэшъхьафхэм зэпэIапчэхэу щагъэпсэух.
ИтIани лъэпкъгъэкIодым ыкIи хэку ифыным ыпкъ къикIэу адыгэ лъэпкъым и % 90-р ичIыгу имысэу дунаем итэкъухьагъэу къэралыгъо шъэныкъом къехъумэ арысых. ЯчIыгу имыс адыгэхэм цIыфыгъэ шапхъэхэм адиштэрэ «чIыдэлъф лъэпкъым ихэкужъ зэпхыныгъэхэр дыриIэн» фитыныгъэхэр яIэп. Урысые Федерациер ихэку рафыгъэ адыгэхэр яхэку къихьажьышъунхэу фитыныгъэ яIэхэр егъэзыгъэхэу щытыми афидэрэп. Сирием щыкIорэ заом ыпкъ къикIэу машIуитIумэ азфагу къыдэнагъэ адыгэхэр, аукIынхэмкIэ щынагъохэр щыIэ пэтэу я хэку агъэзэжьынхэу зыкIэдэугъэхэр Урысые Федерацием гулъитэнэуи фэягъэп.
«Адыгэ лъэпкъ Iофыр» демократичнэу, хабзэм, шъапхъэм диштэу къэзыIэтырэ адыгэ активистхэр къеубытых, гъунэ лъефых, атеIукIэ. Мы щытыкIэр теплъэ зэфэшъхьафхэр иIэу джыри лъагъэкIуатэ.
Урысые Федерацием исубъектыхэу Къэбэртае-Бэлъкъэр Республикэм и Парламентыр 1992-рэ илъэсым Мэзаем и 7-м (№ 977-ХII-B) унашъоу ыштагъэмрэ, Адыгэ Республикэм и Парламентым 1996-рэ илъэсым Мэлылъфэгъэгъум и 29-м 64-1 номеркIэ унашъоу ыштагъэмкIэ Урыс - Адыгэ заом и лъэхъаным адыгэмэ лъэпкъгъэкIод зэрэрашIылIагъэр аумысы ыкIи Урысые Федерациеми ар ыштэнэу кIэдэугъагъэх.
Грузие (Хъурцэ) къэралыгъор 2011-рэ илъэсым ЖъоныгъуакIэм и 20-м Адыгэ лъэпкъым илIыкIохэр зэрэкIэдэугъагъэм ыпкъы къикIэу и парламентым ыштагъэ унашъомкIэ Адыгэ лъэпкъым лъэпкъгъэкIод зэрэрашIылIагъэр зыштагъэ апэрэ къэралыгъо шъхьафит хъугъэ.
Мы унашъом къызэрилъытэрэмкIэ Урысые Империер 1763-1864-рэ илъэсхэм азыфагу щыкIуагъэ заом адыгэ лъэпкъыр ичIыгу рафыгъ ыкIи ахэмэ ячIыгу пэмыкI лъэпкъыхэр (урысхэр) рагъэтIысхьагъэх. Заом хэмыт цIыф жъугъэхэр (гражданский) дзэ кIуачIэхэмкIэ и нэхъыбэр ыгъэкIодыгъ. Гъаблэ къыгъэхъущтыгъ ыкIи зэIэпахырэ узхэр къахитIупщыхьащтыгъ.
Грузие (Хъурцэ) къэралыгъор ЖъоныгъуакIэм и 20-м 2011-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъыр зэрэкIэдэугъэм ыпкъы къикIэу и парламентым щиштагъэ унашъомкIэ ООН-м (Зэхэхьагъэ къэралхэм) хэхьарэ апэрэ къэралэу хъугъэ.
Грузие (Хъурцэ) Парламентым ыштагъэ унашъом къызэриIорэмк1э Урысые империер 1763-1864 илъэсхэм азфагу щыкIуагъэ заом Адыгэхэр ячIыпIэхэм раукъобзыкIыгъ ыкIи я чIыгухэм пэмыкI лъэпкъыхэр (урысхэр) къащэхэзэ рагъэтIысхьагъэх. Заом хэмыт цIыф жъугъэхэр агъэпшъынэзэ дзэ 1офхэр зэрахьагъ. Зыми емыпхыгъэ лъыплъакIохэм зэралъытэрэмкIэ Адыгэ лъэпкъым щыщэу мэхьанэ зиIэ минишъэ пчъагъэхэр гъэнэфагъэу агъэкIодыгъап. ФэшIэу гъаблэ рашIахьыгъ ыкIи заом хэмыт цIыф жъугъэхэр агъэкIодынэу зэIэпахырэ узхэр къырахьагъэх.
Грузие (Хъурцэ) Парламентыр 1907 илъэсым Чъэпыогъум и 18-м IV-рэ Гаага зэгурыIоныгъэм ыкIи 1948-рэ илъэсым къыдэкIыгъэ «лъэпкъгъэкIодыр мыхъуным ыкIи пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэным» фэгъэхьыгъэ зэгурыIоныгъэхэм зэритымкIэ Адыгэмэ арашIылIагъэхэр лъэпкъгъэкIодэу зэрэщытыр къыIуагъ.
Дунаем чIыпIэ зэфэшъхьафхэм щыпсэурэ Адыгэ фитыныгъэхэм апылъхэмрэ черкес активистхэр 21.06.2014-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъгъэкIодыр ыштэным пай Украинэ къэралыгъом тхылъхэр фагъахьыгъ. Украинэ къэралыгъор ахэмэ джэуап аритыжьи, Украинэ къэралыгъом и тхьаматэу зиусхьанэу Петр Порошенко унашъо къафишIи, Украинэ Парламентым хэтэу зиусхьанэу Олег Лящко-р «Адыгэ лъэпкъым рашIылIагъэ лъэпкъгъэкIодым тегущыIэнхэу ыкIи аштэнэу» Украинэ и апшъэрэ Радэу Парла ментым зэрэхилъхьагъэр ыкIи ар № 4203 -рэ зэратхыгъэр къагъэунэфыгъ. Зигугъу тшIырэ хэбзэ-унашъо ашIынэу халъхьагъэм гухэлъэу иIэри «Урысые империем 1763-1864 илъэсхэм азфагу Къэфкъасым щыригъэкIокIыгъэ хъункIэкIо политикэм ыпкъы къикIэу Адыгэ лъэпкъым рашIагъэ лъэпкъгъэкIодыр зэраштэщт Iофыгъом ехьылIагъэу шIэныгъэ ыкIи тарихъ мэхьанэ зиIэ кIэгъэкIонхэри ягъусэу политик ыкIи хэбзэ Iофхэр рагъэжь эным» зэрэфэгъэхьыгъэр къыхагъэщыгъ.
Амэрикэ зэгот къэралхэм (США) и штатэу New Jersey, Преспект Парк, Халедон зыцIэ администрациехэр, зэкIэлъыкIохэу ЖъоныгъуакIэм и 21-рэм 2014-рэ илъэсым ыкIи бэдзэогъум и 17-м 2014 илъэсым Адыгэмэ лъэпкъгъэкIод зэрашIылIагъэр телъхьа шъыпкъэ кIэгъэкIонхэр фашIызэ аштагъ.
Адыгэ Iофыгъор, Адыгэ лъэпкъгъэкIодым ыкIи ячIыгу къызэрэрафыгъэм ыпкъ къикIыгъэу щыт. Мы Iофыгъори зэшIозыхынэу зыпшъэ илъыри Урысые Федерациер ары. Адыгэ Iофыгъом ехьылIагъэу я 21-рэ лIэшIэгъуми Урысые империем ишIыкIэхэмкIэ зекIорэ Урысые Федерациер, Iофыгъо пстэумкIи а зекIуакIэ дэдэр зэриIэр, Украинэм хэт Крым зэриштагъэр ыкIи къочIыпIэ Украинэм щыпсэурэ урысыбзэ зыIулъхэм атеIук1эх ыIоу мышъыпкъэ телъхьапIэхэр къызфигъэфедэзэ, Украинэр зэрэпсаоу ыштэн игу зэрэхэлъыр ыкIи ащ къыкIэлъыкIоу КъочIыпIэ Европэр ыкIи Польшэм фэгъэзагъэу шъхьаихыгъэ гъэщынэн политикэр зэриIэр къэлъэгъуагъ. Мы блэкIыгъэ лъэхъан чыжьэмэ ягупшысакIэу «чIыгу ыштэзэ нахь зыхигъэхъоныр» Урысые Федерациер зэрэдунаеу агъашIагъозэ непэрэ лъэхъаным къынигъэсыгъ.
Мы чIыпIэм къыхэдгъэщызэ игугъу тшIын фаер ; Адыгэ лъэпкъымрэ Польшэ къэралыр икIи лъэпкъымрэ азфагу лъэхъан чыжьэхэм къапкъырыкIырэ, хабзэ афэхъугъэу ыкIи шIуагъэ зыпылъ зэдеIэжьыныр, Адыгэ лъэпкъымкIэ мэхьанэшхо ыкIи осэшхо иIэу щыт.
Польшэр апэрэу 1795, ятIонэрэу Iоныгъом и 1-м 1939-рэ илъэсым тIогъогогъо хъункIэкIо техакIохэр тезэрэгуагъэх. Урыс техакIохэм аубытыгъэ Польшэр 1830 ыкIи 1863-рэ илъэсым шъхьафитыныгъэ ныпыр къыIэтыгъ. Польшэм щыкIорэ зауитIуми Черкесиери а пый дэдэм пэуцужьыщтыгъ. Польшэ и хэкупсэхэр Урысые дзэм къыкIатхъужьыхэзэ ыкIи егъэзыгъэу зыдагъэкIуагъэ чIыпIэхэм къарыкIыхэзэ Адыгэмэ я шъхьафитыныгъэ заом хэлэжьагъэх. Заом зэрэхэлэжьагъэхэм имызакъоу Черкесием и модернизацием хагъэхъуагъэх. Ащыщыбэмэ Адыгабзэ зэрагъэшIагъ, Адыгэхэри къащэхэзэ благъэ зэфэхъугъэх.
Польшэ и хэкупсэхэм ящыщыбэ, заом дыхэтхэу, Черкесием и шъхьафитыныгъэ заом къыдеIэхэу политикэри зэрахьагъ. ГукIи, псэкIи, мылъкъукIи хэлэжьагъэх. ЗыцIэ Адыгэ тарихъым хэхьагъэмэ ащыщэу зыр Адам Чарторыйкий ары. Адыгэ шъхьафит заом и аужырэ илъэсхэм хэтыгъэхэ зэолIхэми, ахэмэ я унэшъошIэу Теофил Лапинскэри лъытэныгъэ афэтшIызэ тыгу къэтэгъэкIыжьых. Мы кIэн лъапIэу къытфэнагъэр лъэпкъитIумэ азфагу зэкъошныгъэу къыдэхъуагъэр Адыгэ лъэпкъым ыгу непэ фэдэу илъэу лъэк1уатэ.
КъэIогъэн фаемэ ащыщэу, Маршал Юзеф Пилсудский Урыс-Совет гъэрхэу щыIэ лъэпкъыхэмрэ узэрэдеIэжьыным махьанэ иIэр зышIэрэ лидерэу щытыгъ. Мы рамкэм къыхиубытэу Польшэр, 1920-рэ ыкIи 1930-рэ илъэсхэм «Прометей» движением ибысымэу щытыгъ.
Прометей псэр 1989-рэ илъэсым икIэрык1эу къызэхъужьым Польшэр, гурыт ыкIи къочIыпIэ Европэ къэралыгъохэр НАТО ыкIи Зэгот Европэм хэхьанхэмкIэ IэпыIэгъу афэхъугъ. Украинэ ыкIи Грузиер (Хъурцэр) модерн Европэ хэгъэгу хъунхэу яшIуагъэ аригъэкIыгъ.
ШэкIогъум и 22-м 2007-рэ илъэсым Польшэ къэралым и тхьаматэщтыгъэу джы щымыIэжъ Лех Качинскэр зыхэлэжьагъэ зэхэхьэм Тифлис Прометей и сын агъэуцугъ. Прометей и псэр Къэфкъасым щыпсэущтыгъ. Икъэлэшъхьа1эм Прометей и сыныр зыдагъэуцуагъэ Грузиер (Хъурцэр) 2011-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъгъэкIодыр ыштагъ. Тэ Прометей и сыныр зэгорэм Черкесием и къэлэшъхьаIэри къыгъэкIэрэкIэщтыр тшIошъ мэхъу. Непэ дунаем итэдырабгъукI зэбгырафыгъэ, и хэку къинэжьыгъэ тIэкIури зэпэIапчIэхэу, Кремлэм и теIукIэ кIэгъ чIэс Адыгэ лъэпкъым ымакъэ къохьапIэ дунаем щызэхахынымк1э Прометей движением мэхьанэшхо зэриIэр тшIошъ мэхъу.
«Тэри шъори тишъхьафитыныгъэм пай» (Za naszą i waszą wolność) Адыгэ – Черкес лъэпкъым лъэпкъгъэкIод зэрэрашIылIагъэр шъуштэнэу ткIэдао.
ЛъытэныгъэкIэ.
КIэтхагъэхэр:
1. Хьапый Джэудэт Йылдыз,Тыркур, къ.Истамбыл, кIэлэегъадж, тхакIо,Cherkessia.net сайтым и тхакIо;
2. Махмуд Би, Тыркур, къ.Бурса, тарихъытх, тхакIо, Cherkessia.net сайтым и тхакIо;
3. Хъуадэ Аднан, Черкесиер, къ. Мыекъуапэ,Адыгэ Хэкупсэхэм ЧеркесиемкIэ я лIыкIу;
4. Адель Башкауи, Иорданиер, къ. Амман, Черкес активист;
5. Ияд Ягуар, Америкэ Зэгот Къэралхэр (США), Дунае Черкес Советым и тхьамат;
6. Абрэдж Альмир, Черкесиер, къ. Мыекъуапэ, тарихълэжь;
7. Ацумыжъ Хьилми, Черкесиер, къ. Мыекъуапэ, блоггер,Cherkessia.net сайтым и тхакIо;
8. Кубэ Нурхьан Фидан, Тыркур, къ. Истамбыл, ОрэдыIо, Адыгэ Хэкупсэхэм со-пресс-секретарь;
9. Шъхьалахъо Рагып Метэ, Тыркур, къ. Сакарйа, Адыгэ Хэкупсэхэм со-пресс-секретарь;
10. Къэбард Андзор, Урысыер, къ. Москва, Черкес активист;
11. Бэщто Аслъан, Черкесиер, къ. Нальчик, Черкес активист;
12. Ахъуэхъу Андзор, Черкесиер, къ. Нальчик, Черкес активист;
13. КIэщ Руслъан, Черкесиер, къ.Нальчик, Черкес Союзым и координатор;
14. Хьабрацу Мурат Озден, Тыркур, къ. Истамбыл, Малтепэ Черкес Дернеги-Адыгэ Хасэ и тхьамат;
15. Хъущт Семихь Акгюн, Тыркур, къ. Истамбыл, тхакIо, Cherkessia.net и тхакIо;
16. Къурмэл Омер Айтек, Тыркур, къ. Истамбыл, шIэныгъэхэмкIэ доктор, Cherkessia.net сайтым и тхакIо;
17. Тхьаухъо Зухъер, Израил, Кфар Кама, Адыгэ Музей;
18. Къардэн Мурат Йылдырым,Тыркур, къ. Истамбыл, Адвокат, шIэныгъэхэмкIэ доктор, Адыгэ Хэкупсэхэм со-пресс-секретарь;
19. Жадэ Умар, Тыркур, къ. Сакарйа, Cherkessia.net сайтым и редактор;
20. Хьаткъо Вурал Байрам, Тыркур, къ. Истамбыл, Cherkessia.net сайтым и тхакIо;
21. Цушъхьа Умар, Тыркур, къ. Измир, бзэшIэныгъэлI, Cherkessia.net сайтым и тхакIо;
22. Ещ Мустаф Саадэт, Тыркур, Истамбыл, Плюралист Демократик Партием и тхьамэтэ гуадз;
23. Бэлъкъэр Селчук, Тыркур, къ. Ван, Университет кIэлэегъадж, тхакIо;
24. Хьабэхъу Джина,Америкэ Зэгот Къэралхэр (США),Черкес активист;
25. ТхьалI Саджит Тунч, Тыркур, къ. Истамбыл, Малтепэ Черкес Дернэги (Адыгэ Хасэ) и гъэцэкIакIо куп хэт;
26. Хьатх Йалчын Карабулут, Тыркур, къ. Истамбыл, Малтепэ Черкес Дернеги-Адыгэ Хасэ и гъэцэкIэкIо куп хэт;
27. Шэуджэн Фарук Арсландок, Тыркур, къ. Истамбыл, банкир;
28. Шэулэхъу Эрдинч Унсалан, Тыркур, къ. Мараш, Cherkessia.net и тхакIо;
29. Тхьагъушъэ Эмре Акджан, Тыркур, къ. Адапазары, Адыгэ Хэкупсэхэм я активист;
30. Къэлэкъутэ Энвер Саглам, Тыркур, къ. Истамбыл, Газиосманпаша Черкес Дернеги-Адыгэ Хасэ и гъэцIэкIэк1о куп хэт;
31. МыкIод Нахьиде Демир Айбат, Тыркур, къ.Конйа, Конйа Черкес Дернеги – Адыгэ Хасэм и тхьамат;
32. ЩэшIэ Аслъан,Черкесиер, къ. Мыекъуапэ, ИА агентствэу Натпрессым иредактор шъхьаI;
33. Цей Йылмаз Дёнмез, Тыркур, къ. Амасйа, Адыгэ «Бзэ Хасэм» и тхьаматэ гуадз;
34. ХьакIаше Еркан Батыр, Тыркур, къ.Кайсери, Gusips.net сайтым и тхакIо
35. Мэлгощ Илхьами Демир, Тыркур,къ. Токат, Козлу Кавказ Хасэм и тхьамат;
36. Йеткин Инанёз, Тыркур, къ. Истамбыл, Адвокат;
37. Хъуак1о Фехьим Сарач, Тыркур, къ. Истамбыл, Cherkessia.net и тхакIо;
38. Пхъауэ Омер, Франсия, къ. Париж, Черкес активист;
39. КIокIо Джанер, Тыркур, къ.Кайсери, Адыгэ Хэкупсэхэм я активист;
40. Мурат Демирхан, Тыркур, къ. Анкара, шIэныгъэхэмкIэ доктор;
41. Щэуджэн Омер Эркан, Германиер, къ. Мюнхен Черкес Институтым игъэцэкIэкIо купым хэт;
42. ЕкIуащ Йюксел Нида,Тыркур, къ.Маниса, Черкес Дернеги и гъэцэкIэкIо купым хэт;
43. Кубэ Первин Матсон, Шведиер, къ. Гавле, музыкант;
44. Багъ Огуз Багджи, Автралиер, къ. Мелбурн, Черкес активист;
45. ШъэошIу Нэфын Гючлю, Голандиер, къ. Амстердам, адвокат;
46. Молэ Исхьакъ, Йорданиер, къ. Амман, Черкес активист;
47. Пщыгъусэ Текнур Башок, Тыркур, къ. Истамбыл, Адыгэ Хэкупсэхэм я активист;
48. Мощэ Хъусен Уламлы, Тыркур, къ. Йозгат, Адыгэ Хэкупсэхэм я активист;
49. Мэрзей Эрол, Тыркур, къ. Кайсэри, Адыгэ Хэкупсэхэм я активист;
50. Уфук Али Байсан, Франсиер, къ. Париж, Черкес активист;
51. Пхъауэ Зейнэп, Франсиер, къ. Париж, Черкес активист;
52. Хьахъу КъокIас, Израил, Кфар Кама, «Адыгэ Шъхьафитхэр» купым и тхьамат.
ТIуапсэ Пресс