Адыгэхэм Литвэм зыфагъэзагъ Адыгэ лъэпкъ-гъэкIодыр ыщтэнэу


Литва и презитентэу лъытэныгъэ зыфэтшIырэ Даля Грибаускайте

Литва и парламентэу «Сейм» итхьаматэу Лорета Граужинене

Литва и министр шъхьаIэу Альгирдас Буткявичюс

Я 18-рэ ыкIи я 19-рэ лIэшIэгъухэм ти Адыгэ хэгъэгу ичIыгу ыштэным пай Урысые империем адыгэ лъэпкъым инахьыбэр зыщагъэкIодыгъэ лъэпкъгъэкIодыр къытишIылIагъ. Къэнэжьыгъэхэри лIыгъэкIэ ичIыгу рафыгъэх. Ахэр рафы зэхъуми урысые империем зэрихъухьагъэм тетэу минишъэ пчъагъэхэр лIагъэх. Урысые Империем «адыгэхэр арэп ищыкIэгъагъэр, адыгэмэ ячIыгу» ары.

Хэку ифыныри 1864-рэ илъэсым ыужы фэшъхьаф ушъхьагъэхэмкIи лъагъэкIотагъ. Iэбжыб нахь мыхъоу къэнэжьыгъэ адыгэри ячIыгу къагъэбгынэным пай атеIукIэщтыгъэх щыIакIэ аратыщтыгъэп.Ащ ехьыл1агъэ пстэури архивмэ ак1элъ. Ащ пэмык1эуи зылъэгъугъэхэм къатхыжьыгъэхэри къыдагъэк1ыгъ.

Непэ адыгэ лъэпкъым изыпшIанэ фэдиз мин 700 хъурэ цIыфхэр Черкесием щаугощыгъэхэу чIыгу такъырхэм зэпэIапчэхэу щэпсэух. Урысые Федерацием зы лъэпкъ хъурэ адыгэхэр зэфэшъхьаф лъэпкъым фэдэу цIэ зэфэшъхьафхэмкIэ яджэх, субъект зэфэшъхьафхэм зэпэIапчэхэу щагъэпсэух.

ИтIани лъэпкъгъэкIодым ыкIи хэку ифыным ыпкъ къикIэу адыгэ лъэпкъым и % 90-р ичIыгу имысэу дунаем итэкъухьагъэу къэралыгъо шъэныкъом къехъумэ арысых. ЯчIыгу имыс адыгэхэм цIыфыгъэ шапхъэхэм адиштэрэ «чIыдэлъф лъэпкъым ихэкужъ зэпхыныгъэхэр дыриIэн» фитыныгъэхэр яIэп. Урысые Федерациер ихэку рафыгъэ адыгэхэр яхэку къихьажьышъунхэу фитыныгъэ яIэхэр егъэзыгъэхэу щытыми афидэрэп. Сирием щыкIорэ заом ыпкъ къикIэу машIуитIумэ азфагу къыдэнагъэ адыгэхэр, аукIынхэмкIэ щынагъохэр щыIэ пэтэу я хэку агъэзэжьынхэу зыкIэдэугъэхэр Урысые Федерацием гулъитэнэуи фэягъэп.

«Адыгэ лъэпкъ Iофыр» демократичнэу, хабзэм, шъапхъэм диштэу къэзыIэтырэ адыгэ активистхэр къеубытых, гъунэ лъефых, атеIукIэ. Мы щытыкIэр теплъэ зэфэшъхьафхэр иIэу джыри лъагъэкIуатэ.

Урысые Федерацием исубъектыхэу Къэбэртае-Бэлъкъэр Республикэм и Парламентыр 1992-рэ илъэсым Мэзаем и 7-м (№ 977-ХII-B) унашъоу ыштагъэмрэ, Адыгэ Республикэм и Парламентым 1996-рэ илъэсым Мэлылъфэгъэгъум и 29-м 64-1 номеркIэ унашъоу ыштагъэмкIэ Урыс - Адыгэ заом и лъэхъаным адыгэмэ лъэпкъгъэкIод зэрэрашIылIагъэр аумысы ыкIи Урысые Федерациеми ар ыштэнэу кIэдэугъагъэх.

Грузие (Хъурцэ) къэралыгъор 2011-рэ илъэсым ЖъоныгъуакIэм и 20-м Адыгэ лъэпкъым илIыкIохэр зэрэкIэдэугъагъэм ыпкъы къикIэу и парламентым ыштагъэ унашъомкIэ Адыгэ лъэпкъым лъэпкъгъэкIод зэрэрашIылIагъэр зыштагъэ апэрэ къэралыгъо шъхьафит хъугъэ.

Мы унашъом къызэрилъытэрэмкIэ Урысые Империер 1763-1864-рэ илъэсхэм азыфагу щыкIуагъэ заом адыгэ лъэпкъыр ичIыгу рафыгъ ыкIи ахэмэ ячIыгу пэмыкI лъэпкъыхэр (урысхэр) рагъэтIысхьагъэх. Заом хэмыт цIыф жъугъэхэр (гражданский) дзэ кIуачIэхэмкIэ и нэхъыбэр ыгъэкIодыгъ. Гъаблэ къыгъэхъущтыгъ ыкIи зэIэпахырэ узхэр къахитIупщыхьащтыгъ. Грузие (Хъурцэ) къэралыгъор ЖъоныгъуакIэм и 20-м 2011-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъыр зэрэкIэдэугъэм ыпкъы къикIэу и парламентым щиштагъэ унашъомкIэ ООН-м (Зэхэхьагъэ къэралхэм) хэхьарэ апэрэ къэралэу хъугъэ. Грузие (Хъурцэ) Парламентым ыштагъэ унашъом къызэриIорэмк1э Урысые империер 1763-

1864 илъэсхэм азфагу щыкIуагъэ заом Адыгэхэр ячIыпIэхэм раукъобзыкIыгъ ыкIи я чIыгухэм пэмыкI лъэпкъыхэр (урысхэр) къащэхэзэ рагъэтIысхьагъэх. Заом хэмыт цIыф жъугъэхэр агъэпшъынэзэ дзэ 1офхэр зэрахьагъ. Зыми емыпхыгъэ лъыплъакIохэм зэралъытэрэмкIэ Адыгэ лъэпкъым щыщэу мэхьанэ зиIэ минишъэ пчъагъэхэр гъэнэфагъэу агъэкIодыгъап. ФэшIэу гъаблэ рашIахьыгъ ыкIи заом хэмыт цIыф жъугъэхэр агъэкIодынэу зэIэпахырэ узхэр къырахьагъэх.

Грузие (Хъурцэ) Парламентыр 1907 илъэсым Чъэпыогъум и 18-м IV-рэ Гаага зэгурыIоныгъэм ыкIи 1948-рэ илъэсым къыдэкIыгъэ «лъэпкъгъэкIодыр мыхъуным ыкIи пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэным» фэгъэхьыгъэ зэгурыIоныгъэхэм зэритымкIэ Адыгэмэ арашIылIагъэхэр лъэпкъгъэкIодэу зэрэщытыр къыIуагъ.

Дунаем чIыпIэ зэфэшъхьафхэм щыпсэурэ Адыгэ фитыныгъэхэм апылъхэмрэ черкес активистхэр 21.06.2014-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъгъэкIодыр ыштэным пай Украинэ къэралыгъом тхылъхэр фагъахьыгъ. Украинэ къэралыгъор ахэмэ джэуап аритыжьи, Украинэ къэралыгъом и тхьаматэу зиусхьанэу Петр Порошенко унашъо къафишIи, Украинэ Парламентым хэтэу зиусхьанэу Олег Лящко-р «Адыгэ лъэпкъым рашIылIагъэ лъэпкъгъэкIодым тегущыIэнхэу ыкIи аштэнэу» Украинэ и апшъэрэ Радэу Парла ментым зэрэхилъхьагъэр ыкIи ар № 4203 -рэ зэратхыгъэр къагъэунэфыгъ. Зигугъу тшIырэ хэбзэ-унашъо ашIынэу халъхьагъэм гухэлъэу иIэри «Урысые империем 1763-1864 илъэсхэм азфагу Къэфкъасым щыригъэкIокIыгъэ хъункIэкIо политикэм ыпкъы къикIэу Адыгэ лъэпкъым рашIагъэ лъэпкъгъэкIодыр зэраштэщт Iофыгъом ехьылIагъэу шIэныгъэ ыкIи тарихъ мэхьанэ зиIэ кIэгъэкIонхэри ягъусэу политик ыкIи хэбзэ Iофхэр рагъэжь эным» зэрэфэгъэхьыгъэр къыхагъэщыгъ. Зигугъу тшIыгъэ хабзэ проектыр Украинэ апшъэрэ радэу хадзыгъак1эм 13.02.2015-рэ илъэсым номерэу 2140-рэкIэ депутатэу Дмитри Володимировичым икIэрыкIэу хилъхьажьыгъ. Хабзэ проектыр джыдэдэм ЦIыфмэ я фитыныгъэхэр, лъэпкъ макIэхэр ыкIи лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр зыцIэ комитетым щыIэу лъагъэкIуатэ.

Амэрикэ зэгот къэралхэм (США) и штатэу New Jersey, Преспект Парк, Халедон зыцIэ администрациехэр, зэкIэлъыкIохэу ЖъоныгъуакIэм и 21-рэм 2014-рэ илъэсым ыкIи бэдзэогъум и 17-м 2014 илъэсым Адыгэмэ лъэпкъгъэкIод зэрашIылIагъэр телъхьа шъыпкъэ кIэгъэкIонхэр фашIызэ аштагъ.

Адыгэ Лъэпкъым и фитыныгъэхэм фэбанэрэ активистхэр Адыгэ лъэпкъгъэкIодыр рагъэштэным пай 11.11.2014-рэ илъэсым Польшэ къэралыгъоми зыфагъазагъ.

Адыгэ Iофыгъор, Адыгэ лъэпкъгъэкIодым ыкIи ячIыгу къызэрэрафыгъэм ыпкъ къикIыгъэу щыт. Мы Iофыгъори зэшIозыхынэу зыпшъэ илъыри Урысые Федерациер ары. Адыгэ Iофыгъом ехьылIагъэу я 21-рэ лIэшIэгъуми Урысые империем ишIыкIэхэмкIэ зекIорэ Урысые Федерациер, Iофыгъо пстэумкIи а зекIуакIэ дэдэр зэриIэр, Украинэм хэт Крым зэриштагъэр ыкIи къочIыпIэ Украинэм щыпсэурэ урысыбзэ зыIулъхэм атеIук1эх ыIоу мышъыпкъэ телъхьапIэхэр къызфигъэфедэзэ, Украинэр зэрэпсаоу ыштэн игу зэрэхэлъыр ыкIи ащ къыкIэлъыкIоу КъочIыпIэ Европэр ыкIи Польшэм фэгъэзагъэу шъхьаихыгъэ гъэщынэн политикэр зэриIэр къэлъэгъуагъ. Мы блэкIыгъэ лъэхъан чыжьэмэ ягупшысакIэу «чIыгу ыштэзэ нахь зыхигъэхъоныр» Урысые Федерациер зэрэдунаеу агъашIагъозэ непэрэ лъэхъаным къынигъэсыгъ.

Мы чIыпIэм Литва къэралыгъор Советскэ Союзым апэдэдэу хэкIыжьыгъэ къэралыгъоу зэрэщытыр АдыгэхэмкIэ мэхьанэшхо иI. Адыгэхэмрэ, Литванхэмрэ ахэлъ шъхьафитыныгъэ кIэхъопсыр джащ щызэгуахьэ. Литванхэри Адыгэмэ афэдэу яхэку рафыгъэх. ЗэрэзэтекIырэ закъор Адыгэхэр Урысые империем илъэхъан, Литванхэр совет лъэхъаным зэрэрафыгъэхэр ары.

«Адыгэ лъэпкъ Iофыгъор» лъэпкъ ыкIи интернациональнэу зэрэщытым фэшъхьафэу «пкIэшхо зиIэ» Iофыгъоу щыт. Ащ ыпкъы къикIэу тэ Черкесиер «Балтика-хышъуцIэ-каспийскэ» хыхэм азфагу къыхиубытэрэ чIыпIэм щытэлъэгъу. Адыгэхэр Боржоми декларацием щыхагъэунэфыкIыгъэ Европэм уасэ щызиIэхэм драгъаштэ. Мы зигугъу тшыгъэмэ апкъы къикIэу Адыгэ лъэпкъгъэкIодыр шъуштэнэу тыкIэдао.

ЛъытэныгъэкIэ.

1.Хьапый Джэудэт Йылдыз – Бандирма / Тыркуер

2. Махьмуд Би – Бурса / Тыркуер

3. Хъуадэ Аднан — Мыекъуапэ / Черкесиер

4. Башкъави Адель — Амман / Иорданиер

5. Егъуар Ияд — Америкэ Зэгот Къэралхэр

6. Абрэдж Альмир — Мыекъуапэ / Черкесиер

7. Къардэн Мурат Йылдырым — Дохтор — Истамбыл / Тыркуер

8. Кубэ Нурхьан Фидан — Истамбыл / Тыркуер

9. Шъхьалахъо Рагып Метэ — Сакарйа / Тыркуер

10. Ахъуэхъу Андзор — Нальчик / Черкесиер

11. Хьабрацу Мурат Озден — Истамбыл / Тыркуер

12. Хъущт Семихь Акгюн — Истамбыл / Тыркуер

13. Къурмэл Айтек — Дохтор = Истамбыл / Тыркуер

14. Зохъер Таухъо — Кфар Кама / Израил

15. Жадэ Умар Дениз — Сакарйа / Тыркуер

16. Хьаткъо Вурал Байрам — Истамбыл / Тыркуер

17. Цушъхьа Умар — Измир / Тыркуер

18. ЕшIы Мустафа Саадет — Истамбыл / Тыркуер

19. Бэлъкъэр Селчук — Ван / Тыркуер

20. Хьабэхъу Джина — Америкэ Зэгот Къэралхэр

21. ТхьалI Саджит Тунч — Истамбыл / Тыркуер

22. Хьатх Ялчын Карабулут — Истамбыл / Тыркуер

23. Шэуджэн Фарук Арсландок — Истамбыл / Тыркуер

24. Шэулэхъу Эрдинч Унсалан — Мараш / Тыркуер

25. Тхьагъушъэ Эмрэ Акджан — Сакарйа / Тыркуер

26. Къэлэкъутэ Энвер Сагълам — Истамбыл / Тыркуер

27. МыкIод Нахьидэ Демир Айбат — Конйа / Тыркуер

28. ШашIэ Аслъан — Мыекъуапэ / Черкесиер

29. Аулъэ Мустафа Юксел — Самсун / Тыркуер

30. Хьакъащэ Эркан Батир — Кайсери / Тыркуер

31. Мэлгощ Илхьами Демир — Токат / Тыркуер

32. Инанез Йеткин — Дохтор — Истамбыл / Тыркуер

33. ХъуакIо Фехим Сарач — Истамбыл / Тыркуер

34. Пхъауэ Умар — Париж / Франсиер

35. КIокIо Джанер — Кайсери / Тыркуер

36. Демирхьан Мурат — Дохтор — Анкара / Тыркуер

37. Шэуджэн Умар Эркан — Мюнхен / Германиер

38. ЕкIуащ Юксел Нида — Маниса / Тыркуер

39. Кубэ Первин Матсон — Гавле / Шведиер

40. Багъ Огъуз Багъджы — Мелбурн / Австралиер

41. ШъэошIу Нэфын Гючлю — Амстердам / Голландиер

42. Пщыгъусэ Текнур Башок — Истамбыл / Тыркуер

43. Мошэ Хъусен Уламлы — Йозгат / Тыркуер

44. Мэрзей Эрол — Кайсери / Тыркуер

45. Байсан Уфук Алый — Париж / Франсиер

46. Пхъауэ Зейнэб — Париж / Франсиер

47. Гъуашъо Руслъан — Шъачъэ / Черкесиер

48. Шэуджэн Джевахьир Эркан — Мюнхен / Германиер

49. Нахъо Уафэ — Кфар Кама / Израил

50. ЛIыпый Мерват — Кфар Кама / Израил

51. Хьахъу Яхьйа — Кфар Кама / Израил

52. ЛIыпый Алый – Кфар Кама / Израил

53. ЛIыпый Адам – Кфар Кама / Израил.

54. ЛIыпый Амир – Кфар Кама / Израил

55. Хьахъу Хьарун – Кфар Кама / Израил

56. Хьахъу Сафван – Кфар Кама / Израил

57. ЛIыпый Мыхьамэт – Кфар Кама / Израил

58. Шапсыгъ Асэм – Кфар Кама / Израил

59. Шапсыгъ Лина – Кфар Кама / Израил

60. ЛIыпый Санаа – Кфар Кама / Израил

61. Шапсыгъ Юнай – Кфар Кама / Израил

62. ЛIыпый Якъуб – Кфар Кама / Израил

63. ЛIыпый Хьала – Кфар Кама / Израил

64. ЛIыпый Аднан – Кфар Кама / Израил

65. ЛIыпый Мэрян – Кфар Кама / Израил

66. Шапсыгъ Нибал – Кфар Кама / Израил

67. Ацумыжъ Айбэк – Кфар Кама / Израил

68. Ацумыжъ Сара – Кфар Кама / Израил

69. Ацумыжъ Исмахьил – Кфар Кама / Израил

70. Ацумыжъ Самара – Кфар Кама / Израил

71. Абдзах Фадыл – Рихьание / Израил

72. Хъуажъ Азиз – Рихьание / Израил

73. Шэуджэн Мыхьамэт – Кфар Кама / Израил

74. Шэуджэн Ланэ – Кфар Кама / Израил

75. Хьаршыкъу Суад – Кфар Кама / Израил

76. Цушъхьа Фуад – Кфар Кама / Израил

77. Цушъхьа Тамбый – Кфар Кама / Израил

78. Шэуджэн Нэфын – Кфар Кама / Израил

79. Цушъхьа Мэрям – Кфар Кама / Израил

80. Щэджашъэ Джамил – Кфар Кама / Израил

81. Щэджашъэ Сюхьейла Кфар Кама / Израил

82. Щэджашъэ Алый Эмин – Кфар Кама / Израил

83. Исхилина Селвия – Кфар Кама / Израил

84. Натхъо Мэрям – Кфар Кама / Израил

85. Щэджашъэ Бэла – Кфар Кама / Израил

86. ГъоркIожъ Рания – Кфар Кама / Израил

87. Нэпсэу Нура – Кфар Кама / Израил

88. Джэндэрэ Хьарун – Кфар Кама / Израил

89. Шапсыгъ Имад – Кфар Кама / Израил

90. Хъун Ихьсан – Кфар Кама / Израил

91. Акъби Лана – Оттава / Канада

92. Гъотыкъу Маджид - Адыгэ Диаспорэ

93. Бэрсыкъо Закъ – Америкэ Зэгот Къэралхэр

94.ЛIыбзыу Мазин – Амман / Иордание

95. Бэщкъур Билал Бэйрам – Адыгэ Диаспорэ

96. Варокъо Ибрахьим – Дохтор – Адыгэ Диаспорэ

97. Шъхьалтыгъу Рухьи – Дохтор – Амман / Иордание

98. Молэ Исхьакъ – Амман / Иордание

99. Щыхьанджэрые Мыхьамэт – Амман / Иордание

100. Анцокъу Амин - Амман / Иордание

101. Щэркэс Лиза – Дохтор – Австралие

102. Нэбас Хьасан – Амман / Иордание

103. Уджыхъу Данэ – Америкэ Зэгот Къэралхэр

104. ЛIыпый Исмахьил – Кфар Кама / Израил

105. Шапсыгъ Умар – Амман / Иордание

106. Бащкъави Ахьмэд – Торонто / Канадэ

107. ЛIыбзыу Малик – Амман / Иордание

108. Абдзах Хьамид – Амман / Иордание

109. Собэр Мадин – Амман / Иордание

110. Абдзах Надир – Амман / Иордание

111. Ацумыжъ Лъостэн – Кфар Кама / Израил

112. Хьатыкъуай Саусыр – Кфар Кама / Израил

113. Тхьэухъо Нухь – Кфар Кама / Израил

114. Хьадыщ Алый – Кфар Кама / Израил

115. Тхьэухъо Нат - Кфар Кама / Израил

116. Сташъу Манаф – Америкэ Зэгот Къэралхэр

117. Алтан Беррин - Америкэ Зэгот Къэралхэр

118. Егъуар Хьасан - Америкэ Зэгот Къэралхэр

119. Сташъу Тамара - Америкэ Зэгот Къэралхэр

120.Щэкъэр Дэлал - Америкэ Зэгот Къэралхэр

121. Гъазый Бадрие - Америкэ Зэгот Къэралхэр

122. Макъанас Фади - Америкэ Зэгот Къэралхэр

123. Кашман Кевин - Америкэ Зэгот Къэралхэр

124. Лъэустэн Аслъан - Америкэ Зэгот Къэралхэр

125. Абазэ Неджла – Америкэ Зэгот Къэралхэр

126. Шердо Мыхамэт - Америкэ Зэгот Къэралхэр

127. Шердо Дуна - Америкэ Зэгот Къэралхэр

128. Шердо Даниэл - Америкэ Зэгот Къэралхэр

129. Абазэ Сихьам - Америкэ Зэгот Къэралхэр

130. Абазэ Мыхьамэт - Америкэ Зэгот Къэралхэр

131. Абазэ Мадждолин - Америкэ Зэгот Къэралхэр

132. Абазэ Иман - Америкэ Зэгот Къэралхэр

133. Абазэ Нида - Америкэ Зэгот Къэралхэр

134. Абазэ Айман - Америкэ Зэгот Къэралхэр

135. Абазэ Саид - Америкэ Зэгот Къэралхэр

136.Шердо Сам - Америкэ Зэгот Къэралхэр

137. Шъао Нарт - Америкэ Зэгот Къэралхэр

138. Шъао Иналь - Америкэ Зэгот Къэралхэр

139. Нато Самир – Иордание

140. Щабан Сима - Америкэ Зэгот Къэралхэр

141. Щабан Даниа - Америкэ Зэгот Къэралхэр

142. Къадан Мотаз – Ню джерси / Америкэ Зэгот Къэралхэр

143. Цей Умар – Ню джерси / Америкэ Зэгот Къэралхэр

144. Къушъхьа Линда - Америкэ Зэгот Къэралхэр 145. ЛIыIап Алый – Адыгэкъал / Черкесиер

145. ЛIыIап Алый – Адыгэкъал / Черкесиер