Адыгэ тхэкIо цIэрыIоу, Адыгэ Республикэм, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу, СССР-м, Урысыем, Адыгэ Республикэм я Къэралыгъо шIухьафтынхэр, Урысые шIухьафтынэу М. А. Шолоховым ыцIэкIэ щытыр къызыфагъэшъошагъэу МэщбэшIэ Исхьакъ Шумафэ ыкъом итхыгъэ зэхэугъоягъэхэр 2015-рэ илъэсым шэкIогъу мазэм къыдэкIыщтых. Порталэу «Россия для всех» зыфиIорэм иредактор дыриIэгъэ зэдэгущыIэгъум итворческэ гъогу зэрэзэпыфагъэм, адыгэхэм ятарихъ, лъэпкъым тапэкIэ къырыкIощтым зэрагъэгумэкIырэм афэгъэхьыгъэу тхакIом къыфиIотагъ.
Творческэ IофшIэгъэшхо зиIэ МэщбэшIэ Исхьакъ илъэс 70-м къыкIоцI тхылъ 80-м ехъу ытхыгъ. Мы аужырэ илъэситфым тхылъхэу «КъокIыпIэмрэ къохьапIэмрэ», «Айщэт», «Джасус», «Рафыгъэхэр», «Хэхэсхэр», «ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щыIэр?» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкIхэр къыхиутыгъэх. Ащ иусэу «Адыгэхэр» зыфиIоу орэдышъом ралъхьагъэр лъэпкъым игимнэу плъытэмэ хъущт. Илъэс 84-рэ зыныбжь адыгэ тхакIом непи итворчествэ зырегъэушъомбгъу, лъэпкъым итарихърэ икультурэрэ тхылъеджэхэр ащегъэгъуазэ.
- Исхьакъ, джыдэдэм сыда анахьэу Iоф зыдапшIэрэр?
- УрысыбзэкIэ тхыгъэ, том 20 хъущт тхылъхэм якъыдэгъэкIын ыуж сит. Илъэс 70-м къыкIоцI стхыгъэхэр зэкIэ - усэхэр, поэмэхэр, романхэр, публицистикэр, апэрэ усэу 1945-рэ илъэсым стхыгъэри ахэм къадэхьащтых. ЗэкIэ материалхэм джыри сяджэжьын, Iоф адэсшIэжьын фае. Ащ Iофышхо къызэрэпыкIыщтыр къыбгурыIоу къысщэхъу.
Зы лIэшIэгъум къыкIоцI хъугъэ-шIагъэу щыIагъэхэм язакъоп ситхыгъэхэм къызэлъаубытырэр. Я X-рэ лIэшIэгъум къыщегъэжьагъэу адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэр, адыгэдзэ пащэхэм, къэралыгъо IофышIэшхохэм ящыIэныгъэ щыщ пычыгъохэр, Урысые къэралыгъом ищыIэныгъэ ахэр зэрэхэлэжьагъэхэр ситхыгъэхэм къащызгъэлъэгъуагъ.
Сэ сиеплъыкIэкIэ, адыгэхэм сыдигъуи Урысыем цыхьэ фашIыщтыгъ. Урысые къэралыгъор зыгъэпсыгъэхэм ахэри ахэтыгъэх. Урысыем ис пстэуми афэдэу, хэгъэгум къырыкIощтымкIэ тэри пшъэдэкIыжь тэхьы.
Къэзэкъ тарихълэжь цIэрыIоу Федор Щербина зэрилъытэрэмкIэ, адыгэхэр ижъ-ижъыжькIэ къыщегъэжьагъэу Кавказым исыгъэх, а шъолъырым къыщыхъугъэх ыкIи щыпсэугъэх. IэкIыб къэралыгъохэм язекIо, тарихълэжь цIэрыIохэм, гущыIэм пае, Францием изекIолIэу Омар де Гелль ягукъэкIыжьхэм къаушыхьаты адыгэлIыр шыу тегъэпсыхьагъэу зэрэщытыгъэр, зэрэлIыблэнагъэр, теплъэшIу зэриIагъэр, ышъхьэ зэрилъытэжьыщтыгъэр, лъэпкъ шъхьафитныгъэм зэрэфэшъыпкъагъэр.
- Исхьакъ, уироманхэм къащыптхыхьэгъэ чIыпIэхэм уащыIагъа?
- Ахэр стхыхэ зэхъум, чIыпIабэмэ сащыIэн, документыбэмэ нэIуасэ зафэсшIын фаеу хъугъэ. ГущыIэм пае, романэу «Айщэт» зыфиIорэм хэт герой шъхьаIэм ищыIэныгъэ къырыкIуагъэр зэзгъэшIагъ. Илъэси 8 фэдиз ыныбжьэу адыгэ пшъэшъэжъыер атыгъуи Стамбул ибэдзэр щащэгъагъ, Францием ипосолэу граф де-Фериоль ары ар зыщэфыгъагъэр. НэмыкI дин зырагъахьэм, ащ цIэу Шарлотта-Элизабет фаусыгъагъ.
А бзылъфыгъэм фэгъэхьыгъэу урысыбзэкIи, французыбзэкIи тхылъыбэ тхыгъэу щыIагъ. Ау Айщэт илъэпкъэгъу ащ фэгъэхьыгъэу тхэн фаеу слъытагъэ. Адыгэ пшъэшъэжъыеу ыужкIэ католикхэм ядин рагъэхьагъэм игъашIэ кIако хъугъэ. Француз хабзэхэм атетэу Айщэт зекIощтыгъэми, ичIыгу гупсэ, ащ щигъэкIогъэ икIэлэцIыкIугъо, янэжъэу зыпIугъэр зыкIи щыгъупшагъэхэп. ШъыпкъэмкIэ, романым къэугупшысыгъэ горэхэр хэтхэми, ащ лъапсэ фэхъугъэхэр тарихъ хъугъэ-шIагъэхэр ары.
Францием ипачъыхьэ ищагу дэсхэм шIу алъэгъущтыгъэ, Вольтер илитературнэ кружок хэтыгъэ адыгэ пшъашъэм къэбарэу пылъым нэIуасэ фэхъугъэ Сергей Михалковым республикищмэ - Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым ялIышъхьэхэм ариIогъагъ романэу «Айщэт» зыфиIорэр зылъэпсэ фильмэ тырихы зэрэшIоигъор. Ау, гухэкI нахь мышIэми, ахъщэ зэрэщымыIэм къыхэкIэу а гупшысэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэ хъугъэп.
Мы аужырэ лъэхъаным стхыгъэ романхэм ащыщэу «Хэхэсхэр» зыфиIорэр мары сапашъхьэ илъ. Урыс-кавказ заом ыуж Тыркуем афыгъэхэ, етIанэ Балканы агъэкощыгъэхэ адыгэхэм ар афэгъэхьыгъ. Аужырэ Урыс-тырку заоу 1877 - 1878-рэ илъэсхэм щыIагъэм ыуж ахэр джыри нэмыкI чIыпIэ - КъокIыпIэ Благъэм агъэкощыгъэх. Мы романымкIэ Кавказ заом фэгъэхьыгъэ романхэм (ахэр тфы мэхъух) ятхын къэсыухыгъ.
Слъэпкъ тхьамыкIэгъуабэмэ, хьазабышхомэ апхырыкIыгъ, ау ащкIэ зыгорэ згъэмысэу зыкIи къыхэкIыгъэп. Сэ сызыфаер тлъэпкъ итарихъ, икультурэ бай къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм зыIэпамыгъэзыныр ары. ТхылъеджэкIуабэ ащкIэ къызэрэсфэразэр сигуап.
- IэкIыб къэралыгъомэ ащыпсэурэ адыгэхэм уахахьа, зэпхыныгъэ адыуиIа?
- Ары, адыгэхэр зыщыпсэухэрэ IэкIыб къэралыгъомэ бэрэ сащыIагъ. Ахэр дэгъоу ситворчествэ щыгъуазэх. Иорданием, Сирием, Тыркуем, Израиль, Германием, Америкэм къырашIыкIышъ, къысфытеох, тхьауегъэпсэу къысаIо. ШышъхьэIум и 7-м къыщегъэжьагъэу и 14-м нэс Тыркуем, Иорданием, Израиль сарагъэблагъи сащыIагъ, тилъэпкъэгъубэмэ саIукIагъ. ТыркубзэкIэ зэрадзэкIыгъэ ситхылъэу «Рафыгъэхэр» зыфиIорэм илъэтегъэуцо мы илъэсым шэкIогъум и 8-м Стамбул щыкIощт.
Силъэпкъэгъухэр бэу Сириеми щэпсэух. Башар Асад мырэущтэу ыIогъагъ: «Сириер арабхэм, курдхэм, адыгэхэм яхэгъэгу». Сэ а къэралыгъом сыщыIагъ ыкIи къэсIон слъэкIыщт ащ ис адыгэхэм якультури, абзи дэгъоу къызэраухъумагъэр.
- Лъэпкъэу узыщыщым къызыкIэупчIэхэкIэ, сыда япIорэр?
- Сэ черкескIэ зыкIи сызэджэжьыгъэп. Тэ адыгэу тыкъэхъугъ. Къэбэртэе-Бэлъкъарым ис силъэпкъэгъухэм къэбэртаехэр сIозэ сяджэрэп, Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыпсэурэ адыгэхэр ясэIо нахь. Джащ фэдэ къабз Къэрэщэе-Щэрджэсым ис силъэпкъэгъухэмкIи. Тэ адыгэкIэ тызэджэжьы, нэмыкI лъэпкъхэр ары «черкескIэ» къытаджэщтыгъэхэр.
Инна Джамбекова
Дунэе информационнэ агентствэу «Урысыер непэ» ипорталэу «Россия для всех» зыфиIорэм иредактор