Адыгэ ТхэкIоу МэщбэшIэ Исхьакъ дашIыгъэ зэдэгущыIэгъур


Адыгэ тхэкIо цIэрыIоу, Адыгэ Республикэм, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу, СССР-м, Урысыем, Адыгэ Республикэм я Къэралыгъо шIухьафтынхэр, Урысые шIухьафтынэу М. А. Шо­лоховым ыцIэкIэ щытыр къы­зыфагъэшъошагъэу МэщбэшIэ Исхьакъ Шумафэ ыкъом итхы­гъэ зэхэугъоягъэхэр 2015-рэ илъэсым шэкIогъу мазэм къы­дэкIыщтых. Порталэу «Россия для всех» зыфиIорэм иредактор дыриIэгъэ зэдэгущыIэгъум итворческэ гъогу зэрэзэпыфа­гъэм, адыгэхэм ятарихъ, лъэпкъым тапэкIэ къырыкIощтым зэрагъэгумэкIырэм афэгъэхьы­гъэу тхакIом къыфиIотагъ.

Творческэ IофшIэгъэшхо зиIэ МэщбэшIэ Исхьакъ илъэс 70-м къыкIоцI тхылъ 80-м ехъу ытхыгъ. Мы аужырэ илъэситфым тхылъхэу «КъокIыпIэмрэ къо­хьапIэмрэ», «Айщэт», «Дж­асус», «Рафыгъэхэр», «Хэхэсхэр», «ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щы­Iэр?» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкI­хэр къыхиутыгъэх. Ащ иусэу «Адыгэхэр» зыфиIоу орэдышъом ралъхьагъэр лъэпкъым игимнэу плъытэмэ хъущт. Илъэс 84-рэ зыныбжь адыгэ тхакIом непи итворчествэ зырегъэу­шъомбгъу, лъэпкъым итарихърэ икультурэ­рэ тхылъеджэхэр аще­гъэгъуазэ.

- Исхьакъ, джыдэдэм сыда анахьэу Iоф зыдапшIэрэр?

- УрысыбзэкIэ тхыгъэ, том 20 хъущт тхылъхэм якъыдэ­гъэ­кIын ыуж сит. Илъэс 70-м къыкIоцI стхыгъэхэр зэкIэ - усэхэр, поэмэхэр, романхэр, публицистикэр, апэрэ усэу 1945-рэ илъэсым стхыгъэри ахэм къадэхьащтых. ЗэкIэ ма­териалхэм джыри сяджэжьын, Iоф адэсшIэжьын фае. Ащ Iофышхо къызэрэпыкIыщтыр къыбгурыIоу къысщэхъу.

Зы лIэшIэгъум къыкIоцI хъу­гъэ-шIагъэу щыIагъэхэм язакъоп ситхыгъэхэм къызэлъаубытырэр. Я X-рэ лIэшIэгъум къыщегъэжьагъэу адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэр, адыгэ­дзэ пащэхэм, къэралыгъо Iо­фышIэшхохэм ящыIэныгъэ щыщ пычыгъохэр, Урысые къэралы­гъом ищыIэныгъэ ахэр зэрэхэлэжьагъэхэр ситхыгъэхэм къащызгъэлъэгъуагъ.

Сэ сиеплъыкIэкIэ, адыгэхэм сыдигъуи Урысыем цыхьэ фа­шIыщтыгъ. Урысые къэралыгъор зыгъэпсыгъэхэм ахэри ахэты­гъэх. Урысыем ис пстэуми афэдэу, хэгъэгум къырыкIощтымкIэ тэри пшъэдэкIыжь тэхьы.

Къэзэкъ тарихълэжь цIэрыIоу Федор Щербина зэрилъытэ­рэм­кIэ, адыгэхэр ижъ-ижъыжькIэ къыщегъэжьагъэу Кавказым исыгъэх, а шъолъырым къыщыхъугъэх ыкIи щыпсэугъэх. IэкIыб къэралыгъохэм язекIо, тарихълэжь цIэрыIохэм, гу­щыIэм пае, Францием изекIо­лIэу Омар де Гелль ягукъэ­кIыжь­хэм къаушыхьаты адыгэ­лIыр шыу тегъэпсыхьагъэу зэрэщытыгъэр, зэрэлIыблэ­на­гъэр, теплъэшIу зэриIагъэр, ышъхьэ зэрилъытэжьыщтыгъэр, лъэпкъ шъхьафитныгъэм зэрэфэшъыпкъагъэр.

- Исхьакъ, уироманхэм къащыптхыхьэгъэ чIыпIэхэм уащыIагъа?

- Ахэр стхыхэ зэхъум, чIы­пIабэмэ сащыIэн, документыбэмэ нэIуасэ зафэсшIын фаеу хъугъэ. ГущыIэм пае, романэу «Айщэт» зыфиIорэм хэт герой шъхьаIэм ищыIэныгъэ къы­рыкIуагъэр зэзгъэшIагъ. Илъэ­си 8 фэдиз ыныбжьэу ады­гэ пшъэ­шъэжъыер атыгъуи Стамбул ибэ­дзэр щащэгъагъ, Францием ипосолэу граф де-Фериоль ары ар зыщэфыгъа­гъэр. НэмыкI дин зырагъа­хьэм, ащ цIэу Шарлотта-Элизабет фаусыгъагъ.

А бзылъфыгъэм фэгъэхьыгъэу урысыбзэкIи, французыбзэкIи тхылъыбэ тхыгъэу щыIагъ. Ау Айщэт илъэпкъэгъу ащ фэгъэхьы­гъэу тхэн фаеу слъытагъэ. Адыгэ пшъэшъэжъыеу ыужкIэ католикхэм ядин рагъэхьа­гъэм игъашIэ кIако хъугъэ. Фра­нцуз хабзэхэм атетэу Айщэт зекIо­щтыгъэми, ичIыгу гупсэ, ащ щи­гъэкIогъэ икIэлэцIыкIугъо, янэ­жъэу зыпIугъэр зыкIи щы­гъуп­шагъэхэп. ШъыпкъэмкIэ, романым къэугупшысыгъэ горэ­хэр хэтхэми, ащ лъапсэ фэхъу­гъэхэр тарихъ хъугъэ-шIагъэхэр ары.

Францием ипачъыхьэ ищагу дэсхэм шIу алъэгъущтыгъэ, Воль­тер илитературнэ кружок хэтыгъэ адыгэ пшъашъэм къэбарэу пылъым нэIуасэ фэхъу­гъэ Сергей Михалковым республикищмэ - Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым ялIышъхьэхэм ари­Iогъагъ романэу «Айщэт» зыфи­Iорэр зылъэпсэ фильмэ тырихы зэрэшIоигъор. Ау, гухэкI нахь мы­шIэми, ахъщэ зэрэщы­мыIэм къыхэкIэу а гупшысэр щыIэны­гъэм щыпхырыщыгъэ хъугъэп.

Мы аужырэ лъэхъаным стхы­гъэ романхэм ащыщэу «Хэхэсхэр» зыфиIорэр мары сапашъхьэ илъ. Урыс-кавказ заом ыуж Тыркуем афыгъэхэ, етIанэ Балканы агъэкощы­гъэ­хэ адыгэхэм ар афэгъэ­хьыгъ. Аужырэ Урыс-тырку заоу 1877 - 1878-рэ илъэсхэм щыIагъэм ыуж ахэр джыри нэмыкI чIыпIэ - КъокIыпIэ Благъэм агъэ­кощы­гъэх. Мы романымкIэ Кавказ заом фэгъэхьыгъэ романхэм (ахэр тфы мэхъух) ятхын къэсыухыгъ.

Слъэпкъ тхьамыкIэгъуабэмэ, хьазабышхомэ апхырыкIыгъ, ау ащкIэ зыгорэ згъэмысэу зыкIи къыхэкIыгъэп. Сэ сызыфаер тлъэпкъ итарихъ, икультурэ бай къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм зы­Iэпамыгъэзыныр ары. Тхылъ­еджэкIуабэ ащкIэ къызэрэсфэразэр сигуап.

- IэкIыб къэралыгъомэ ащыпсэурэ адыгэхэм уахахьа, зэпхыныгъэ адыуиIа?

- Ары, адыгэхэр зыщыпсэухэрэ IэкIыб къэралыгъомэ бэрэ сащыIагъ. Ахэр дэгъоу ситворчествэ щыгъуазэх. Иорданием, Сирием, Тыркуем, Израиль, Германием, Америкэм къырашIыкIышъ, къысфытеох, тхьауегъэпсэу къысаIо. Шышъ­хьэIум и 7-м къыщегъэжьагъэу и 14-м нэс Тыркуем, Иорданием, Израиль сарагъэблагъи сащыIагъ, тилъэпкъэгъубэмэ саIукIагъ. ТыркубзэкIэ зэра­дзэкIыгъэ ситхылъэу «Рафыгъэ­хэр» зыфиIорэм илъэтегъэуцо мы илъэсым шэкIогъум и 8-м Стамбул щыкIощт.

Силъэпкъэгъухэр бэу Сириеми щэпсэух. Башар Асад мырэущтэу ыIогъагъ: «Сириер арабхэм, курдхэм, адыгэхэм яхэгъэгу». Сэ а къэралыгъом сыщыIагъ ыкIи къэсIон слъэ­кIыщт ащ ис адыгэхэм якультури, абзи дэгъоу къызэраухъумагъэр.

- Лъэпкъэу узыщыщым къызыкIэупчIэхэкIэ, сыда япIорэр?

- Сэ черкескIэ зыкIи сызэ­джэжьыгъэп. Тэ адыгэу тыкъэ­хъугъ. Къэбэртэе-Бэлъкъарым ис силъэпкъэгъухэм къэбэртаехэр сIозэ сяджэрэп, Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыпсэурэ адыгэхэр ясэIо нахь. Джащ фэдэ къабз Къэрэщэе-Щэр­джэсым ис силъэпкъэгъухэмкIи. Тэ адыгэкIэ тызэджэжьы, нэ­мыкI лъэпкъхэр ары «черкес­кIэ» къытаджэщтыгъэхэр.

Инна Джамбекова

Дунэе информационнэ агентствэу «Урысыер непэ» ипорталэу «Россия для всех» зыфиIорэм иредактор