СтатистикэмкIэ Федеральнэ къулыкъум Краснодар краимкIэ ыкIи Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ къызэритыгъэмкIэ, 2019-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 1-м ехъулIэу Адыгэ Республикэм щыпсэухэрэм япчъагъэ нэбгырэ 462655-рэ хъущтыгъэ ыкIи илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу а пчъагъэм нэбгырэ 7921-рэ къыхэхъуагъ.
Ащ лъапсэ фэхъугъэр тикъэралыгъо цIыфэу къихьагъэм ипчъагъэ зэрэхэхъуагъэр ары, 2019-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 1-м ехъулIэу нэмыкI къэралыгъохэм къарыкIхи нэбгырэ 9291-рэ Адыгеим къэкIуагъэх.
АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ итхьаматэ игуадзэу Шэуджэн Руслъан къызэриIуагъэмкIэ,2019-рэ илъэсым IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыгъэхэу ыкIи гражданствэ зимыIэхэу Адыгеим къихьагъэхэм япчъагъэ мин 18-м шIокIы. БлэкIыгъэ илъэсым егъэпшагъэмэ, а пчъагъэр процент 17,8-кIэ нахьыб. СНГ-м хахьэхэрэ къэралыгъохэм яцIыфхэр нахьыбэу къыздикIыгъэхэр Узбекистан (нэбгырэ 3798-рэ), Туркменистан (нэбгырэ 2912-рэ), Таджикистан (1649-рэ) Украинэр (1479-рэ), Армениер (1509-рэ) ыкIи Азербайджан (1253-рэ).
Мыхэм янахьыбэр тиреспубликэ IофшIапIэкIэ къэкIуагъэх. Адыгеим Iоф щашIэн алъэкIынэу ахэм Iизын зыпылъ тхылъхэр аратых. Хэбзэгъэуцугъэм фэхъугъэхэ зэхъокIыныгъэхэм къадыхэлъытагъэу 2019-рэ илъэсым IэкIыбым къикIыгъэхэу ыкIи гражданствэ зимыIэхэу Адыгеим къэкIуагъэхэм патент 3127-рэ, Iоф щызышIэщтхэм патент 62-рэ афагъэпсыгъэх. Патентыр нахьыбэу зэратыгъэхэр Узбекистан, Таджикистан, Азербайджан къарыкIыгъэхэр арых.
— 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, гъэрекIо процент 24-кIэ нахь макIэу къегъэблэгъэ тхылъыр, проценти 10,5-кIэ нахьыбэу визэр афэтшIыгъэх. Мыщ фэдэ тхылъхэр зэттыгъэхэм ыужыкIэ хабзэр амыукъонэу, бзэджэшIагъэхэр зэрамыхьанхэу талъэплъэ. Кощыным ылъэныкъокIэ хэбзэгъэуцугъэр зыукъуагъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэм ыкIи ахэр дэгъэзыжьыгъэнхэм афэшI ГъэIорышIапIэм оперативнэ-пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэу «Мигрант», «Патент» «Адрес», «Нелегал» зыфиIохэрэр республикэм щызэхещэх, — къыIуагъ Шэуджэн Руслъан.
2013-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу IэкIыбым къикIыгъэхэу урысые гражданствэ зыштэнхэу фаехэм япчъагъэ къеIыхырэп. ГущыIэм пае, 2019-рэ илъэсым IэкIыбым къикIыгъэ нэбгырэ 1453-мэ гражданствэ афагъэпсыгъ, блэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, мы пчъагъэр проценти 172-кIэ нахьыб. Джащ фэдэу урысыбзэр ашIэу заявление къэзытыгъэхэм япчъагъэ процент 48,1-кIэ нахьыбэ хъугъэ.
УФ-м игражданствэ нахьыбэу зыгъэпсыгъэхэр Украинэм (нэбгырэ 983-рэ), Армением (102-рэ), Сирием (91-рэ), Казахстан (40) къарыкIыгъэхэр арых. Джащ фэдэу «Вид на жительство» къыдэзыхыгъэхэм япчъагъэ проценти 9,5-кIэ, охътэ гъэнэфагъэкIэ Урысыем щыпсэунхэмкIэ Iизын къызэратыгъэхэр процент 21-кIэ нахьыбэ хъугъэх.
Шэуджэн Руслъан къызэриIуагъэмкIэ, 2019-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 31-м ехъулIэу IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыгъэхэр ыкIи гражданствэ зимыIэхэр охътэ гъэнэфагъэкIэ Адыгеим щыпсэунхэмкIэ квотэ 600 фэдиз аратыгъ. Ащ ишIуагъэкIэ квотэ фаехэу къыкIэлъэIугъэхэ нэбгырэ 461-мэ ятхылъхэр афагъэпсыгъэх.
— Кощыным ылъэныкъокIэ хабзэр амыукъонымкIэ, ащ фэдэхэр къыхэгъэщыгъэнхэмкIэ ыкIи хэбзэукъоныгъэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ ГъэIорышIапIэм оперативнэ-пэшIорыгъэшъ Iофтхьэбзэ 30 фэдиз Адыгэ Республикэм щызэхищагъ. Ахэм яшIуагъэкIэ административнэ хэбзэукъоныгъэ 3092-рэ къыхэдгъэщыгъ. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, мы пчъагъэр процент 16,9-кIэ нахьыб. НахьыбэрэмкIэ хэукъоныгъэу къыхэдгъэщыхэрэм ащыщ IэкIыб хэгъэгухэм къарыкIыгъэхэм регистрациер аухыгъэу хэгъэгум зэрэщыпсэухэрэр, патентыр амыгъэпсыгъэу къэралыгъом зэрисхэр. Ащ фэдэу къыхэдгъэщыгъэхэм тазырхэр атетэлъхьэх ыкIи хэгъэгум исынхэ фимытхэу итэгъэкIыжьых. Урысые Федерацием къихьанхэм шапхъэу пылъхэр зэраукъуагъэхэм къыхэкIэу нэбгырэ 1132-мэ административнэ протоколхэр афэттхыгъэх. IофшIэнымкIэ шапхъэу щыIэхэр аукъуагъэхэу нэбгырэ 407-мэ административнэ пшъэдэкIыжь ядгъэхьыгъ. IэкIыбым къикIыгъэхэ нэбгыри 144-рэ ашъхьэ фимытхэу республикэм идгъэкIыжьыгъэх. Кощыным пылъ хэбзэгъэуцугъэр зыукъогъэхэ иностранцэ нэбгырэ 43-р Урысыем къихьанхэ фимытхэу гъогур афызэфэтшIыгъ. Джащ фэдэу хэбзэукъоныгъэр зыукъогъэхэ нэбгырэ 98-мэ уголовнэ Iоф къафызэIуахыгъ, — къыIуагъ Р. Шэуджэным.
2019-рэ илъэсым гъэтхапэм и 12-м АР-м иминистрэхэм я Кабинет иунашъокIэ къэралыгъо программэу «По оказанию содействия добровольного переселения соотечественников, проживающих за рубежом» зыфиIоу 2019 — 2021-рэ илъэсхэм ателъытагъэр аштагъ. Мы программэм хэлэжьэнхэу фаехэу IэкIыбым щыпсэухэрэ тилъэпкъэгъу нэбгыри 6-мэ заявление къатыгъ, нэбгыритIумэ яунагъохэр ягъусэх. Къэралыгъо программэм хэлэжьэнхэ алъэкIынэу зэкIэми Iизын аратыгъ.
— Патентым къыкIэкIогъэ ахъщэу сомэ миллион 81-м ехъу АР-м ибюджет идгъэхьагъ, — еIо Руслъан. — Адыгеим рэхьатныгъэ зэрилъым пае цIыфэу къихьэрэр бэдэд. IофшIапIэ къязытыщтхэр къызэряжэхэрэм къыхэкIэу, илъэсыбэ хъугъэу а зы нэбгырэхэр Адыгеим IофшIапIэкIэ къэкIох.
Хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэхэу фэхъугъэхэм къызэрадыхэлъытагъэу, Iоф щызышIэнэу тикъэралыгъо къихьэгъэ цIыфым медицинэ уплъэкIунхэр ымыкIугъэхэу патентыр афашIырэп. Уз щынагъохэр тихэгъэгу къырамыхьанхэмкIэ мыр зигъо Iофыгъоу щыт. Ащ фэдэ хъугъэ-шIагъэ къызыхагъэщыкIэ, IэкIыбым къикIыгъэхэр хэгъэгум рагъэкIыжьых.
— Мы мафэм ехъулIэу Китаим щыщ нэбгырэ 13 Адыгеим щыI. Ахэм ащыщэу нэбгыри 3-р студент. Нэбгыри 6-р сатыум пылъ, ахэр 2018-рэ илъэсым ыкIэхэм Адыгеим IофшIапIэкIэ къэкIуагъэх, азыныкъом мэлылъфэгъум агъэзэжьыгъ. Ащ нэмыкIэу нэбгыри 4-мэ «Вид на жительство» яIэу бэшIагъэу Адыгеим щэпсэух. Мы илъэсым Китаим къикIыгъэу зыпари Адыгеим къихьагъэп. КъэIогъэн фае, пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Инновация» зыфиIоу Мыекъопэ районым щыIэм пхъэм икъыдэгъэкIынкIэ Китаим щыщхэр къыщэнхэшъ, Iоф аригъэшIэнэу АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ Iизын къыщыратыгъ. Арэу щытми, зыпари къэкIуагъэп. Арэущтэу зыкIэхъугъэри гъэнэфагъэ. Мы мафэхэм Китаим къыщекIокIырэ зэпахырэ уз щынагъом къыхэкIэу Урысыем зыпари къырагъахьэрэп. Тэри, тигъэIорышIапIэкIэ ащ лъэшэу тылъэплъэ, — къыIуагъ Шэуджэн Руслъан.
КIарэ Фатим
adygvoice.ru