Тхьа­кIущынэ Аслъан 2014 илъэсым изэфэхьысыжь къышIыгъ

Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет - Хасэм я 45-рэ зэхэсыгъо тыгъуасэ иIагъ. Ащ иIофшIэн хэлэжьагъэх АР-м и ЛIышъхьэу Тхьа­кIущынэ Аслъан, АР-м и Премьер-министрэу КъумпIыл Мурат, федеральнэ инспектор шъхьаIэу ЛIы­Iужъу Адам, Апшъэрэ, Конститу­ционнэ, Арбитражнэ хьыкумхэм ­ятхьаматэхэр, федеральнэ, республикэ къэралыгъо къулыкъухэм, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэхэм япащэхэр. Iофыгъо 93-мэ зэхэсы­гъом щахэплъагъэх.

АР-м иминистрэхэм я Кабинет икIыгъэ илъэсым Iоф зэришIагъэм депутатхэм апа­шъхьэ зэфэхьысыжь къыфи­шIыгъ АР-м и ЛIышъхьэу Тхьа­кIущынэ Аслъан. 2014-рэ илъэ­сыр тиреспубликэ ихъишъэ зэрэхэхьащтыр ащ къыхигъэщыгъ - Шъачэ Олимпиадэр щыкIуагъ, Къырым Урысыем къыхэхьажьыгъ. Мы хъугъэ-шIагъэхэм тиреспубликэ щы­псэухэрэр ягуапэу апэгъокIы­гъэх, Украинэм зышъхьэ къизыхыжьыхэрэм IэпыIэгъу ара­гъэгъотыгъ. 2015-ри ТекIоныгъэм ия 70-рэ илъэсэу зэрэщытым фэшI ащ мэхьанэшхо етыгъэн, тарихъ хъугъэ-шIагъэ­хэр шъыпкъагъэ хэлъэу къэтыжьыгъэнхэм тегъэпсыхьэгъэ IофтхьабзэхэмкIэ гъэбаигъэн зэрэфаер къыIуагъ.

ИкIыгъэ илъэсым министрэхэм я Кабинет анахьэу ынаIэ зытыригъэтыгъэхэм нэужым Тхьа­кIущынэ Аслъан нахь игъэ­кIотыгъэу къащыуцугъ. ЫпэкIи зэрэщытыгъэу, социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэу республи­кэм ышIыхэрэм къакIемыгъэ­чыгъэным, бюджетыр зэрэзэхэтым щыкIагъэ фэмыгъэхъу­гъэным, республикэм щыпсэу­хэрэм ящыIакIэ нахьышIу шIы­гъэным ыкIи социальнэ ин­фра­структурэм изэтегъэпсыхьан ана­хьэу апылъыгъэх. Илъэ­сым къыкIоцI хэушъхьафыкIыгъэу зыдэлэжьагъэхэм ащыщых Уры­сые Федерацием и Президент ижъоныгъокIэ Указхэр. Бюдже­тым епхыгъэ IофышIэ шъхьафхэм ягурыт лэжьапкIэ къэIэты­гъэныр шIуагъэ хэлъэу агъэцэ­кIагъэхэм ащыщ.

Лъэныкъо пэпчъ къыщыуцузэ, хэхъоныгъэхэу ыкIи щыкIагъэхэу яIэхэм ТхьакIущынэ Аслъан ягугъу къышIыгъ.

Псауныгъэм икъэухъумэнкIэ зэшIуахыгъэхэм ащыщых Iэ­за­пIэхэм яматериальнэ-техниче­скэ зытет нахьышIу зэрашIы­гъэр, лъэхъаным диштэрэ Iэмэ-псымэхэмкIэ зэрэзэтырагъэпсы­хьагъэхэр. Процент 70-м нэсэу IэзапIэхэм специалистхэр яIэ хъугъэх. ИкIыгъэ илъэсым Адыгеим сабый 5692-рэ къихъу­хьагъ, 2013-рэм къэхъугъэм на­хьи мы пчъагъэр сабый 55-кIэ нахьыб. Ау дунаим ехыжьыхэ­рэм япчъагъэ хэхъуагъ  - нэ­бгыри 102-кIэ нахьыбэ хъугъэ.

- КъыхэзгъэунэфыкIы сшIои­гъу мыщ фэдэ зэхъокIыныгъэ­хэм тызэрамыгъэразэрэр. Псауныгъэм икъэухъумэнкIэ Министерствэм ылъэкI рихьылIэн фае къэхъухэрэм япчъагъэ дунаим ехыжьыхэрэм анахьи нахьыбэ хъуным. Тишъолъыр идемографие изытет ащ елъы­тыгъ, - къыIуагъ ТхьакIущынэ Аслъан.

Гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ хэхъоныгъэу тиIэхэм ащыщых кIэлэцIыкIу IыгъыпIищ кIэу зэ­рагъэуцугъэр, чIыпIэ 1195-рэ къызэрэзэIуахыгъэр. ЗыкI къэралыгъо ушэтынхэр тиреспубликэ зэрифэшъуашэу щатыным пае Iофышхо зэшIуахыгъ, ыпэрэ илъэсхэм зэфэхьысыжьэу афэхъугъэхэм десэхэр къа­хахыгъэх.

Социальнэ хэхъоныгъэм ылъэ­ныкъокIэ республикэ къэралыгъо программитIу тишъо­лъыр щагъэлажьэ ныгъом, сабыигъом, унагъом, нахьыжъхэм, сэкъатныгъэ зиIэхэм ыкIи нэмыкIхэм ягумэкIыгъохэм язэ­шIохын тегъэпсыхьагъэхэу. Гу­щыIэм пае, икIыгъэ илъэсым сабый нэбгырищ е нахьыбэ 

зиIэ унэгъо 300-мэ чIыгу гектар 32-рэ фэдиз аратыгъ, ящэнэрэ е нахьыбэ къызфэхъугъэхэу нэбгырэ 1100-мэ зэтыгъо ахъщэ тынэу афатIупщыгъэр зэхэтэу сомэ миллион 55-рэ.

Сабый 23169-мэ икIыгъэ илъэ­сым зарагъэгъэпсэфыгъ ыкIи япсауныгъэ зэтырагъэуцо­жьыгъ. Мы пчъагъэр еджапIэ­хэм ачIэсхэм азыныкъо мэхъу.

«Доступная среда» зыфиIорэ республикэ программэм къы­хи­убытэу икIыгъэ илъэсым зэ­шIуа­хыгъэхэм ащыщых хэу­шъхьафыкIыгъэ троллейбуси­тIу­мэ ятIупщын, гъогу зэпырыкIы­пIэ 40-мэ, социальнэ инфраструктурэ зищыкIэгъэгъэ объект 64-мэ яхэушъхьафыкIыгъэ зэтегъэпсыхьан.

2014-рэ илъэсым бюджет зэ­хэтым федэу къихьагъэр сомэ миллиард 16-рэ миллион 92-рэ. Бюджетыр социальнэ лъэныкъом зэрэтегъэпсыхьэгъагъэу къэнэжьыгъ.

- Анахь гъэхъэ­гъэшхоу тиIэр ахъщэ IэпыIэгъоу къытатырэр процент 39-м зэрэнэдгъэсыгъэр ары, - къыхигъэщыгъ ТхьакIу­щы­нэ Аслъан. - Бюджетым епхыгъэ Iофы­гъохэр шъхьаихы­гъэу зэрэщыт­хэмкIэ Къыблэ федеральнэ шъолъырым исубъектхэм азыфагу Адыгеим ятIо­нэрэ чIыпIэр щиIыгъ, Урысые Федерацием исубъектхэмкIэ апэрипшIым хэ­хьагъ я 7 - 8-рэ чIыпIэхэр Иркутскэ хэкум дигощыхи.

Бюджет мылъкур зыпэIуагъэ­хьэрэ лъэныкъо шъхьаIэхэм ащыщ республикэм ипсэупIэхэм гъэстыныпхъэ шхъуантIэр ящэ­лIэгъэныр. Мы лъэныкъомкIэ Адыгеир Урысыем апшъэрэ чIы­пIэ щызыIыгъхэм ахэт - процент 83,2-мэ газыр аIэкIахьэ. ГурытымкIэ къэралыгъом ипчъа­гъэхэр - процент 57,1-рэ, КъФШъ-м - процент 77,1-рэ.

ИкIыгъэ илъэсым изэфэхьы­сыжьхэмкIэ, мылъку шъхьаIэм инвестициеу къыхалъхьагъэм ипчъагъэ сомэ миллиард 16 мэхъу. 2013-м егъэпшагъэмэ, ар процент 82-рэ. Экономикэм къиныгъохэр зэрищэчыхэрэр ары ушъхьагъур.

Инвестициехэм алъэныкъокIэ зэкIэмкIи миллиард 68-рэ зытефэщт проект 50-м ехъумэ джырэ уахътэм Iоф адашIэ.

- ИкIыгъэ илъэсым Шъолъыр инвестиционнэ стандартыр пхы­рыщыгъэным тегъэпсыхьэгъэ Iоф­шIэным Адыгеир хэхьагъ. «ПроектыкIэхэм япхырыщын тегъэпсыхьэгъэ стратегическэ инициативэхэм я Агентствэу» зи­лъыплъэкIо совет УФ-м и Президентэу Владимир ­Путиным пэщэныгъэ зыдызэрихьэ­рэр ащ икIэщакIу. Къихьащт илъэсым а Стандартым къыдыхилъытэрэ Iофыгъохэр муни­ципальнэ образование пэпчъ щыпхыращынхэ фае. Инвестиционнэ проект хьазырхэр ти­Iэхэу ахэр щыIэныгъэм пхыры­зыщышъущтхэм тапэгъокIынэу щыт. Ащ пае ­муниципалитетхэм зэкIэми ахъщэ зыхалъхьан фэе проектхэр къарэгъэхьазырых, Стандартым ипхырыщын тегъэ­псыхьагъэу экономикэ хэхъо­ны­гъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ ми­нис­терствэм муниципальнэ псэ­упIэ­хэм методическэ IэпыIэгъу арерэгъэгъот, - пшъэрылъхэр къы­гъэнэфагъэх ТхьакIущынэ Аслъан.

Зигугъу къэтшIыгъэ Iофы­гъомкIэ тхылъхэм ягъэхьазырын тэрэзэу зэшIуахын зэрэфаем ЛIышъхьэм къыкIигъэт­хъыгъ, инвестиционнэ проект­хэм япхырыщын къекIущт чIы­гоу амыгъэфедэхэрэм афэгъэ­хьыгъэ къэбарыр агъэкIэжь зэ­пытынэу пшъэрылъ ­къыгъэуцугъ. Джащ фэдэу хъызмэтшIапIэхэу ащылажьэхэрэм яIофшIэн шIуа­гъэ къетымэ зэрагъэшIэнэу муниципальнэ псэупIэхэм яадминистрациехэм афигъэпытагъ хэхъоныгъэ ашIыным пае унэе IофшIэгъухэр къафэгъотыгъэнхэм фэшI.

Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ шIэгъэн фаеу ылъытэхэрэм афэ­гъэхьыгъэ пшъэрылъхэр ахэр зэ­шIозыхын фаехэм ТхьакIу­щынэ Аслъан афишIыгъэх, къулыкъу пэпчъ цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу хъуным дэлэ­жьэн зэрэфаер агу къыгъэкIы­жьыгъ.

Нэужым федеральнэ хьыку­мышIхэу Щыкъ Марзятрэ Уды­кIэко Эдуардрэ хьыкум участ­кэхэу NN 6-м ыкIи 3-м язэ­гъэшIужь хьыкумышIхэу ­илъэс пIалъэкIэ гъэнэфэгъэнхэм депутатхэм дырагъэштагъ, прави­тельственнэ сыхьатым къыриубытэу хэбзэIахьхэмкIэ ыкIи тын зэфэшъхьафхэмкIэ чIы­фэхэр зытелъхэм къягъэты­жьы­гъэнхэмкIэ, бюджет зэфэ­шъхьафхэм хэбзэIахьэу арыхьэхэрэм ахэгъэхъогъэнымкIэ Iофэу зэшIуахыхэрэм, УФ-м 2025-рэ илъэсым нэс кощын IофхэмкIэ къэралыгъо политикэу зэрихьащтым ГъэпсыкIэу фыхихыгъэр АР-м зэрэщагъэ­цакIэрэм атегущыIагъэх. Фи­нансхэмкIэ министрэу Долэ Долэтбый къызэриIуагъэмкIэ, хэ­бзэIахьхэмкIэ къулыкъум икIы­гъэ илъэсым чIыфэ зытелъхэм къаригъэтыжьыгъэм ипчъагъэ сомэ миллион 940-рэ мэхъу. ЧIыфэхэр къягъэты­жьы­гъэнхэмкIэ Iофэу зэшIуа­хыхэрэм Премьер-министрэу КъумпIыл Мурат джащ фэдэу къатегущыIагъ ыкIи мыхэбзэIахь къэкIуапIэхэу бюджетым къихьэхэрэм ахэгъэхъогъэн зэрэфаер къыхигъэщыгъ.

Кощын IофхэмкIэ къулы­къум ипащэу Алексей Климовым къызэриIуагъэмкIэ, тиреспубликэ къихьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ хъугъэ. Мы илъэсым иапэрэ мафэ ехъулIэу учётым IэкIыбым къикIыгъэ нэбгырэ 25682-рэ хагъэуцуагъ. Ар проценти 9,5-кIэ нахьыб.

Мыщ дэжьым АР-м и ЛIы­шъхьэ кощын IофхэмкIэ къулыкъум ипащэ Iоф зыдашIэнэу къыфигъэнэфагъэр чэзыухэр нахь макIэ ашIынхэр ары.

Законопроект 11-у депутатхэр зыхэплъагъэхэм ащыщэу 3-р апэрэ еджэгъумкIэ аштагъ, 8-мэ хэбзэгъэуцугъэ кIуачIэ яIэ хъугъэ. «Адыгэ Республикэм и Хэбзэгъэуцугъэу «Адыгэ Республикэм ибюджет зэфыщыты­кIэхэм яхьылIагъ» зыфиIорэм зэхъокIыныгъэхэр ­фэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъ» зыфиIорэр, АР-м и Хэбзэгъэуцугъэу «Сабый ибэхэм ыкIи ны-тыхэм анаIэ зытемытэу къэнэгъэ кIэ­лэцIыкIухэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ шэс те­дзэхэр пхырыщыгъэнхэм ехьы­лIагъ» зыфиIорэм ия 4-рэ статья зэхъокIыныгъэхэр фэшIы­гъэнхэр» зыфиIорэр ахэм ащыщых.

Адыгэ Макъ