Адыгэ ныпым имафэ ихэгъэунэфыкIын 20I0 илъэсым апэрэеу рагъэкIокIыгъагъ. ЫпэкIэ ащ игъэмэфэкIын табыу телъыгъ. Адыгэ ныпым имафэ Адыгэ хэкухэми, IэкIыбым щыIэ адыгэхэми мэлылъфэгъум и 25 хагъэунэфыкIы. Мыщ епхыгъэу шыу кIохэр, шыгъачъэхэр, адыгэ джэгухэр, фэшъхьаф зэхахьэхэр зэхащэх.
Адыгэ ныпым имафэ Тбылыс дэт Адыгэ культурэм игупчэ щыхагъэунэфыкIы. Мы мафэм ехъулIэу Кавказым щыщ адыгэ хьакIэхэр Хъурцэм икъэлэ шъхьаI къырагъэблэгъагъэх.
Фитыныгъэ радиом игущыIэгъугъэ Гупчэм ипащэу, бзэшIэныгъэлэжьэу Чухуа Мераб къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, мыщ фэдэ адыгэ ныпым имафэ я 4 зэрэхагъэунэфыкIрэр. Адыгэ культурэм игупчэ ригъэкIокIынэу къыдхэлъытагъ адыгэ сурэтышIэхэу Къат Теуцожьрэ Шоген Зауррэ ясурэтхэм якъэгъэлъэгъон. ЗэкIэмкIи IофшIэгъэ 30 къагъэлъагъо. Ахэм ащыщхэу Тбылыс щыIэхэмрэ ежь сурэтхэу къащэхэрэмрэ хэтых. Къэгъэлъэгъоныр щызэхащэ Джавахишвили Иванэ ыцIэ зыхьрэ Тбылыс къэралыгъо апшъэрэ еджапIэм.
Фитыныгъэ радиом игущыIэгъугъэ Чухуа Мераб:
- Ныпыр – адыгэ лъэпкъым изэпхын иамал. Адыгэ ныпым зэрепхых адыгэхэр зэкIэ, убыххэри ахэтэу. Ащ мэхьанэшхо иI.
Сурэт къэгъэлъэгъоным фэшъхьафэу адыгэ ныпым имафэ ихэгъэунэфыкIын къыдхэлъфтагъ Половинкина Тамарэ итхылъэу «Черкесиеу – силыузрэ сигугъапIэрэ» зыфиIорэм илъэтегъэуцо. Ежь тарихълэжьыр къеблэгъэшъугъэп. Ау Фитыныгъэ радиом игущыIэгъугъэ шIэныгъэлэжьэу, мэфэкIым икIэщакIоу Чухуа Мераб къызэриIуагъэмкIэ, охътэ дэхэкIаем Половинкина Тамарэ дэлэжьагъэх, итхылъ ыгъэпсыфэ нэс.
Тхылъым къыщытыгъ хъурцэ къалэу Анаклие дагъэуцуагъэ шIэжь саугъэтым исурэт, икъытегущыIэн. Тбылыс къыщхаутыгъэх тхылъ зыпшI. Ахэр шIэныгъэушэтыным епхыгъэхэм зэрагъэгъотын алъэкIыщт.
Фитыныгъэ радиом игущыIэгъугъэ Чухуа Мераб:
- Адыгэ тарихъым ишIэныгъэлэжь цIыфхэр нэIуасэ фэтшIынэу тыфай. ГъэшIэгъоныр - ар адыгэп, хъурцэп, ар – урыс. ЩыIэныгъэ гъэшIэгъон зиIэ гъэшIэгъон шIэныгъэлэжь. Ащ ищыIэныгъэ фигъэхьыгъ адыгэ тарихъым изэгъэшIэн. ЫкIи сэ лъэшэу сигуапэ тарихълэжьыр тизэхахьэ къыщызгъэлъэгъоныр.
Адыгэ ныпым игъэпсын I830 илъэсым рахьылIэ. Ау ащ игъэпсыкIэкIэ еплъыкIэ зэтекIых щыIэхэр. Зыхэм зэралъытэрэмкIэ, ар Великобританием апэрэу щагъэпси къохьапIэ Черкесием къыщэгъагъ шотланд дипломатэу, тхакIоу Уркварт Дэвид. НэмыкI еплъыкIэу инджылыз зекIоу Спенсер Эдмунд итхылъ къыщитхыгъэу ары быракъыр ыгъэпсыгъэу Тыркум щыщ адыгэ бзылъфыгъэ пщыгуащэм. ЕтIанэ ныпыр Черкесием къащагъэу.
Ежь адыгэ ныпым тетхэмкIи ышъокIи зэдэштэгъэ еплъыкIэ щыIэп. Уцышъор зыхэм алъытэ ислъам диным епхыгъэу, адырэхэм къалъытэ уцышъом къыгъэлъагъоу ор, гъатхэр. Дышъэ жъогъо I2 адыгэ лъэпкъ I2 щыIагъэхэр къыгъэлъагъохэу алъытэ. Щэбзищ зэблэдзыгъэхэм зыхэм алъытэ мамырныгъэмрэ зыкIыныгъэмрэ ятамыгъэ къарыкIэу. НэмыкIхэм къыхагъэщы ахэм къагъэлъагъоу шэкIоныгъэу уашъом, чIыгум ыкIи псым щырагъэкIокIыщтыгъэр.
Фитыныгъэ радио, Щэрджэс Ларис, Тбылыс