Адыгэ хэкум ит къалэу Хылъэжъые (Геленджик) щыпсэурэ адыгэхэм яшIоигъоныгъэкIэ икIыгъэ илъэсым Адыгэ Хасэ зэхащагъ. Къалэм лъэпкъ зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэ цIыфхэр – урымхэр, джуртхэр, осетинхэр, украинцэхэр, чэчэнхэр, нэмыкIхэри щэпсэух. Хэти илъэпкъыбзэ, ишэн-зэхэтыкIэхэр, икультурэ къызэрэзэтыригъэнэщтхэм лъэплъэ.
Нэбгыришъэ имыкъурэ адыгэхэу ащ дэсхэми зыгъэгумэкIыхэрэ Iофыгъохэм зыщатегущыIэнхэ, зыщызэIукIэнхэ ыкIи зыщызэусэжьынхэ общественнэ организацие джы яIэ хъугъэ. КIалэхэр зэхэгущыIэжьхи Пщыбэкъо Адам хасэм пащэ фашIыгъ.
МэкIэ-макIэу хасэр ылъэ теуцо. БэмышIэу Хэсашъхьэм хэтхэм яшIоигъоныгъэкIэ къэлэ тхылъеджэпIэ гупчэу В. Г. Короленкэм ыцIэ зыхьырэм иIофышIэхэр яIэпыIэгъухэу «Iэнэ хъурае» зэхащэгъагъ. Ащ зэреджагъэхэр «История расселения адыгов на территории Геленджика: культура, быт, топонимика».
Зэхэсыгъом къырагъэблэгъагъэхэм къэлэ администрацием иIофышIэхэр, къэлэ Думэм идепутатхэр, Урысые географическэ обществэм икъэлэ къутамэ ипащэ, краеведхэр, общественнэ организациехэм, нэмыкI къулыкъу зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр, экскурсоводхэр ахэтыгъэх.
ТхылъеджапIэм иIофышIэу Ацумыжъ Разыет зэхахьэр пэублэ псалъэкIэ къызэIуихыгъ. Къалэм итарихъ-краеведческэ музей инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Тамила Небиеридзе адыгэхэм якультурэрэ ящыIэкIагъэрэ афэгъэхьыгъэ экспозицие зэряIэр, цIыфхэр ащ нэIуасэ зэрэфашIыхэрэр къыIотагъэх.
Илъэс 60-м къехъугъэу Хылъэжъые щыпсэурэ Лъэустэн Борисэ къалэр зыфэдагъэр ыкIи зызэрэзэблихъугъэр ыгу къыгъэкIыжьыгъэх. ИжъыкIэ къыщегъэжьагъэу адыгэхэр ащ ХылъэжъыекIэ зэреджэщтыгъэхэм къытегущыIагъ.
Краеведэу Юрий Митрофановым щысэхэр ыгъэфедэхэзэ къыгъэлъэгъуагъэх ыкIи къыIотагъ къалэм ыкIи къыпэблэгъэ чIыпIацIэхэм адыгабзэкIэ къарыкIыхэрэр, аусынхэу зэрэхъугъэхэр.
ТхылъеджапIэм иIофышIэ шъхьаIэу, «Iэнэ хъураер» зезыщэгъэ Светлана Абрамовам зытегущыIэхэрэ Iофыгъом къызэхэхьагъэхэм еплъыкIэ-гупшысакIэу фыряIэхэр къаригъэIуагъэх. Ахэм къэлэ Думэм идепутатэу Юлия Соболевар, къэлэ администрацием искусствэмрэ кинематографиемрэкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Ольга Нефедовар, къэлэ Адыгэ Хасэм итхьаматэу Пщыбэкъо Адам, нэмыкIхэри ахэтыгъэх. Экскурсоводхэм упчIэхэр къатыгъэх чIыпIацIэхэм къарыкIыхэрэр зэрагъашIэхэ ашIоигъоу.
Непи зыщыпсэухэрэ зыгъэпсэфыпIэ къалэм фэгъэхьыгъэ къэбарэу зэхахыгъэр зэкIэ «Iэнэ хъураем» хэлэжьагъэхэм ашIогъэшIэгъоныгъ. Адыгэ лъэпкъым ищыIэкIагъэр зыфэдэр нахь игъэкIотыгъэу зэрашIэным ыкIи ар нэмыкI цIыфхэм анагъэсыжьыным пае экскурсоводхэм тхыгъэ къэбархэр зэряIэнхэ фаер хагъэунэфыкIыгъ. «Лъэпкъхэм язэгурыIоныгъэ Урысыер егъэпытэ» зыфиIорэ гупшысэ шъхьаIэр зыхэлъ Iофтхьабзэхэм язэхэщэнхэр тапэкIи лъагъэкIотэщтых.
Джырэ лъэхъаным къалэм щыпсэухэрэм, зыгъэпсэфакIо къакIохэрэм, ныбжьыкIэхэм апае Хылъэжъые итарихъ фэгъэхьыгъэ тхылъ зэрящыкIэгъэ шъыпкъэр къэлэ Думэм идепутатэу Юлия Соловьевам хигъэунэфыкIыгъ, зэхэгущыIэжьыгъэхэми ащ дырагъэштагъ.
Краеведхэри, Адыгэ Хасэм хэтхэри тхылъыр зыгъэхьазырыщтхэм IэпыIэгъу афэхъущтых. Непи ахэр адыгэ лъэпкъ культурэр къызэрэзэтырагъэнэщтым ыкIи ащ ибаиныгъэ нэмыкI лъэпкъхэм зэрарагъэшIэщтым дэлажьэх. Адыгэ хасэхэу Мыекъуапэ, Краснодар, Шапсыгъэ ащызэхащагъэхэм зэпхыныгъэхэр адашIыгъэх. Адыгеим и Лъэпкъ театрэ, икъэшъокIо коллективхэр рагъэблагъэх. Къихьэрэ илъэсым адыгэ культурэм имафэхэр Геленджик щызэхащэхэ ашIоигъу, нэмыкI гухэлъышIухэри яIэх.
— Къалэм адыгэу дэсхэр бэ мыхъухэрэми, тызщыпсэурэ чIыгум ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу тятэжъ пIашъэхэр зэрэтесыгъэхэр, лъэпкъыр итэкъухьагъэ хъугъэми, чIышъхьашъом зэрэтетыр, зы пкъэоу лъэпкъ зэщымыщхэм зэрахэтыр ыкIи культурнэ кIэн бай зэрэтиIэр къалэм дэсхэми, къакIохэрэм ашIэнэу тыфай, — еIо Адыгэ Хасэм ипащэу Пщыбэкъо Адам.
Общественнэ организациер зызэхащагъэм къыщегъэжьагъэу Геленджик щыхагъэунэфыкIырэ мэфэкIхэм, къалэм и Мафэ, лъэпкъхэм языкIыныгъэ и Мафэ, нэмыкIхэми ахэлажьэхэу рагъэжьагъ. Адыгэмэ ябыракъ шхъуантIэ дышъэ жъуагъохэр къыхэлыдыкIыхэу урамхэм ащагъаIэ, лъэпкъ шъуашэ зыщыгъ ныбжьыкIэхэр гъогухэм къарэкIох. Ахэм зэлъэпкъэгъухэр агъэгушхох, цIыфхэм агъэшIагъох, зыщыщхэ лъэпкъыр зэрэщыIэр, итэкъухьагъэми, зэрэмыкIодыгъэр къагъэлъагъо.
«Узэкъотмэ — улъэш», — аIо адыгэхэм. Зэкъотхэу, мамырэу псэурэ лъэпкъхэм цIыфыгъэкIэ, IушыгъэкIэ, адыгэ зэхэтыкIэ дахэхэмкIэ закъыхагъэщынэу фаех.
Хэсашъхьэм хэтхэр колледжым щеджэрэ ныбжьыкIэхэм аIокIэх, тхылъеджапIэм, музеим, къалэм ащызэхащэрэ Iофтхьабзэхэм ахэлажьэх. ИлъэсыкIэу къихьэрэм Адыгэ Хасэм хэтхэм Хылъэжъые адыгэ джэгу, къэгъэлъэгъон зэфэшъхьафхэр щызэхащэнхэу, «Налмэсыр» рагъэблэгъэнэу гухэлъхэр яIэх. Хасэм изэхэсыгъохэр зыщызэхащэщтхэ ыкIи цIыфхэр, хьакIэхэр къызэрагъэблэгъэщтхэ унэ ящыкIагъ.
Общественнэ организациехэм мылъкукIэ хабзэр къадеIэрэп. Геленджик щызэхащэгъэ Адыгэ Хасэм IэпыIэгъу къыфэхъущтхэр къыкъокIынхэу тыгугъэщт. ЗэдеIэжьыныр сыдигъуи тилъэпкъ ишэн дэгъухэм ахалъытэ.
Хылъэжъые и Адыгэ Хасэ гъогу мэфэ-гъогу кIыхьэ техьанэу тыфэлъаIо.
Шъаукъо Аслъангуащ
adygvoice.ru