Адыгэмэ лъэпкъ гъэкIод къазришIэлIагъэ пачъэхьэу Александр я 2-м исаугъэт Шъачэ щагъэуцугъ. Ар непэ, шэкIогъум и 21-м, Шъачэ имэфэкI мафэ тефэу мэфэкI-зэхахьэкIэ къызэIуахыщт. Джащ фэдэу къэбар жъугъэ купхэм къатхы.
Мы саугъэтыр зэрашIырэм фэгъэхьыгъэу Адыгэ зэхэт купхэм къэбар яIагъэп. Ар зашIагъэр тыгъуас неIэп ыкIи ащ ехъулIэу мы саугъэтыр зэрагъэуцурэм зэрэдырамыгъащтэрэр занкIэу къаIуагъ. Германием ит Адыгэ институтым мы саугъэтыр зэрагъэуцурэм зэрэдырамыгъащтэрэр ыкIи Александэр я 2-м исаугъэт Шъачэ щыбгъэуцуныр Гетлэр исаугъэт Израил щыбгъэуцуным фэд къыщаIуагъ институтым джэпсалъэу къишIыгъэм. Джащ фэдэу хасэу "Адыгэ Хэкужь - Черкесия" зыфиIорэм мы саугъэтыр зэрагъэуцурэм зэрэдырамыгъащтэрэр джэпсалъэу къишIыгъэм къыщаIуагъ.
Къэбар жъугъэ купэу "Кавказ Узыл" зыфиIорэм къигъэгущыIагъэ Адыгэхэм мы саугъэтым игъэуцун зэрэдырамыгъащтэрэр къаIуагъ. Ащ къыщыгущыIагъэхэр Мыекъопэ къэлэ хасэ игъэцэкIакIо-куп хэтэу Хьэпае Арамбый, Краснодар хасэ итхьэматэу СэхъутIэ Аскэр, Хы-Iушъо Адыгэхэм я хэсашъхьэ итхьэматэу Чачухъ Маджид.
Александр я-2-р 1818 къэхъугъ. 1855 илъэсым Урысием ипачъэхь хъугъэ. Мы пачъэхьыр ары Урыс империем адыгэ лъэпкъ гъэкIод програмэу иIагъэр зигъэцэкIагъэр. (1763 илъэсым щегъэжьагъэу 1864 нэс). 1881 илъэсым Александр я-2-м бомбэ тадзи аукIыгъ.
