Тыркумрэ Урысеймрэ язэфыщытыкIэм адыгэхэм абзэ иIоф къыгъэхьылъагъэу бзэшIэныгъэлэжьым елъытэ


Мэзаем и 21 зэрэдунаеу ныдэлъфыбзэм имафэ хагъэунэфыкIыгъ. Илъэсишъэ ныкъокIэ узэкIэIэбэжьмэ а мафэм ухъумэкIо Iахь IофышIэхэм Бангладеш щаукIгъагъэх апшъэрэ еджапIэм ачIэсхэу емызэгъ къыдэкIым къекIолIэгъагъэхэр. НыбжьыкIэхэр кIэдаощтыгъэх абзэу- бенгали- къэралыгъуабзэу къаштэным. 

1999 илъэсым ЮНЕСКОм изэхахьэ а мафэр ныдэлъфыбзэм имафэу щигъэпытагъ, зэрэдунаеу бзэ зэмылIэужыгъохэу тетхэм якъэгъэнэжьын IэпыIэгъу фэхъуныр иушъхьагъоу. 

ЮНЕСКОм икIэлъыплъакIохэм къызэралъытэрэмкIэ, дунаимкIэ цIыфхэр зэрэгущыIэрэ бзэ минихым азыныкъо фэдизыр къэблэгъэрэ уахътэм къодыжьышъунхэу ары. Мазэ къэс бзитIу дунаим текIодыкIэу ары шIэныгъэлэжьмэ къызэраIорэр.

Ащ фэдэ щынагъор зыщыIэу кIэлъыплъакIомэ къыхагъэщрэр бзабэ зыдэщыIэхэ шъолъырхэм. ГущыIэм пае, Темыр Кавказым щыIэ бзэхэу адыгабзэм, къэрэщэй-бэлкъарыбзэм, ингушыбзэм, щэщэныбзэм, апхъазыбзэм, осетиныбзэм, дагъстаныбзэхэм кIодыжьын щынагъо ашъхьащытэу кIэлъыплъакIомэ къаты. Бзэр кIодыжьыным ыпэкIэ лъэгэпIиплIым арэкIо. ЫкIэм ащ рыгущыIэрэ цIыфхэм ящымыIэжьын дыкIыгъоу бзэр мэкIодыпэ.

IэкIыбым щыIэ адыгэхэм абзэ ягъэшIэгъэным тегъэпсыхьагъэу гущыIэм пае, Тырку апшъэрэ еджапIэу къалэу Дюздже дэтым Адыгэ къэралыгъо апшъэрэ еджапIэм щыщ кIэлэегъэджэ нэбгырищ агъэкIогъагъ. 

Ащ фэдэ зэшIокIыныгъэм кIэтхэгъагъэх апшъэрэ еджэпIитIур 2013 илъэсым гъэтхапэм и 14. 

КIэлэегъаджэхэр къызэкIагъэкIожьыгъагъэх къэралыгъуитIум язэфыщытыкIэхэр къызызэIахьэхэм. Тыркум щыIэ ныбжьыкIэхэм яегъэджэн лъыпадзэжьынымкIэ кIэлъэIуныгъэу ашIыгъагъэхэм яшIуагъэкIэ егъэджэныр падзэжьыгъ джырэкIэ, кIэлэегъаджэхэми Тыркум агъэзэжьыгъ. 

Ахэмэ ахэхъуагъ, Адыгеим щыщ лъэпкъшIэныгъэлэжьэу Унэрэкъо Мири Тыркум кIуагъэ. Ежь Тыркум щыщ ныбжьыкIэхэу Адыгеим щеджэхэрэм ягъэсэныгъэ хэкум щылъагъэкIуатэу, ар зэпымыугъэу къыхегъэщы Фитыныгъэ Радиом игущыIэгъугъэ бзэшIэныгъэлэжьэу, Мыекъуапэ дэт ШIэныгъэушэтынымкIэ Институтым ипащэу Бырсыр Батырбий

Бырсыр: Дунаим джы дэдэм Iофыгъошхохэр щэзекIох. Къэралыгъохэр зэпэуцугъэх, ахэм азфагу зэмыкIуныгъэхэр къитэджагъэх. Ахэм инэу лъэпкъхэр зэрэзэнэIасыщтым изэрар къекIы. Мары Тыркуемрэ Урысыемрэ зэрэзэпэуцугъэм лъэшэу изэрар адыгэмэ къыкIы, сыда пIомэ адыгэмэ язэлъыIэсыныгъэкIэ мыхъунэу къыздихьрэр бэ. Ащ фэшъхьафэу, адыгабзэм изэгъэшIэн, икъэухъумэн пылъ Iофхэр нахь хьылъэ мэхъух. ГущыIэм пае, апэрэ классым къыщегъэжьагъэу я 4 нэс адыгабзэмкIэ зэреджэу щытыгъэр зэхъокIыгъэ хъугъэ. Джы апэрэмрэ ятIонэрэ классхэр ары ныдэлъфыбзэмкIэ рагъаджэхэрэр.

Ыужрэ илъэс заулэм адыгабзэм, адыгэ тарихъым фэгъэхьыгъэу АдыгеимкIэ къыщыдэкIыгъэ тхылъхэм ащыщых «Адыгэ зэхэф гущыIалъэр», «Апхъаз-адыгэ зэхэф гущыIалъэр», «Тхэн-хэбзэ гущыIалъэр», гущыIэ мин 50 зыдэхьэгъэ «Тыркубзэ-адыгэбзэ зэхэф гущыIалъэр», «КъэкIхэрэм, псэушъхьэхэм ягущыIалъ», адыгэхэм яхъишъэ фэгъэхьыгъэу апэрэ тхылъыр, етIанэ адыгэ жэрыIуабзэр зыдэт тхылъиплIыр.

Фитыныгъэ Радиом игущыIэгъугъэ бзэшIэныгъэлэжьэу Бырсыр Батырбий къызэриIорэмкIэ, джыри уздэлэжьэн фэе лъэныкъохэу щыIэр бэ: хъишъэр, Нарт эпосыр, адыгэ лъэпкъшIэныгъэр. Ау мыщ цIыфэу ащылэжьэщтхэр зэрэмакIэр Iофыгъоу зэрэщытыр Бырсыр Батырбий гумэкIыгъоу елъытэ.

Фитыныгъэ Радио, Щэрджэс Ларис