БлэкIыгъэ шэмбэтым Мыекъопэ районым ит псэупIэу Дахъо дэжь этнографическэ фестивалэу «Лэгъо-Накъ: ХьакIэщ» зыфиIорэр щыкIуагъ. Ижъырэ лъэхъаным къыщегъэжьагъэу адыгэхэм шэн-хэбзэ дахэу ахэлъхэр хьакIэхэм къарагъэлъэгъугъ.
Iофтхьабзэм икIэщэкIуагъ пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Ярмарка отдыха», каворкинг-гупчэу «КреАктив» зыфиIорэм япащэу Ольга Ивановар, Адыгэ Республикэм зекIонымрэ зыгъэпсэфыпIэхэмрэкIэ и Комитет ащ IэпыIэгъу фэхъугъ. Джащ фэдэу Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым истудент бизнес-командэу «Enactus» зыфиIорэми Iофтхьабзэм изэхэщэн иIахьышIу хишIыхьагъ.
Ижъырэ адыгэхэр зыщыпсэущтыгъэ чIыпIэм мы мафэм адыгэ мэкъамэр щыжъынчыгъ. Лэгъо-Накъэ зыщыбгъэзэщтым дэжь шъоф псаур хьакIэщ фэдэу зэхэщакIохэм агъэпсыгъ. Адыгеим щыпсэухэрэм анэмыкIэу, нэмыкI чIыпIабэхэм къарыкIыгъэхэр мыщ къекIолIэгъагъэх. Адыгэхэм зэряхабзэу, хьакIэр зэрагъэлъапIэрэр ахэм зэхашIагъ.
Iофтхьабзэм къекIолIагъэхэм ахэтыгъэх Адыгеим и Къэралыгъо Совет - Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, республикэм и Премьер-министрэу КъумпIыл Мурат, министрэхэм я кабинет хэтхэр, депутатхэр, нэмыкIхэри.
- ЗекIоным зегъэушъомбгъугъэным епхыгъэ Iофыгъоу зэхатщэхэрэм мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щаубыты. Республикэм иимидж зыкъегъэIэтыгъэным, зыщызыгъэпсэфынэу къакIохэрэм япчъагъэ хэдгъэхъоным апае зэхахьэхэр тшIынхэ, мэфэкIхэр цIыфхэм афызэхэтщэнхэ фае, - къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Адыгеир зекIоным зэрэфытегъэпсыхьагъэр нэмыкI шъолъырхэм нахь ащызэлъашIэным, ахэм къарыкIхэу тичIыпIэ дахэхэм защызыгъэпсэфынэу къакIохэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэхъущтым зэрэдэлажьэхэрэр АР-м зекIонымрэ зыгъэпсэфыпIэхэмрэкIэ и Комитет итхьаматэу Къэлэшъэо Инвер къыхигъэщыгъ.
- Мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэр тиреспубликэ нахьыбэрэ щызэхэтщэнхэу Адыгеим и ЛIышъхьэ къытфигъэпытагъ, - къыIуагъ ащ. - Тиреспубликэ зыщызыгъэпсэфынэу къэкIуагъэхэм ядгъэлъэгъущт, шэн-хэбзэ дахэхэр зэрэтиIэхэр, цIыфхэр зэрэтхьакIэшъухэрэр, тилъэпкъ къашъохэр, лъэпкъ гъомылапхъэхэр ядгъэшIэщтых. Адыгеир цIыкIуми, гъэшIэгъонэу тиIэр бэ. МэкIэ-макIэу чIэнагъэ хъурэ адыгэ шэн-хабзэхэр зыгу къэзыгъэкIыжьы, тилъэпкъ итарихъ нэIуасэ зыфэзышIы зышIоигъо пстэури мы мафэм фестивалым къекIолIагъэх. Iофтхьабзэр ижъырэ лъэпкъ къашъоу «ИслъамыемкIэ» къызэIуахыгъ.
Адыгэхэм къэшъо дахэу яIэхэм зяплъыхэ нэуж хьакIэу Iофтхьабзэм къекIолIагъэхэм къэгъэлъэгъон гъэшIэгъонхэм нэIуасэ зафашIыгъ. Къалэу Мыекъуапэ къикIыгъэ Гумэ Ларисэ мэзаем мыщ щыкIогъэгъэ фестивальми хэлэжьэгъагъ. Дышъэ, тыжьын IуданэкIэ хэзыдыкIырэ бзылъфыгъэм иIэпэIэсэныгъэ пстэуми ашIогъэшIэгъоныгъ. Илъэс 15 фэдиз хъугъэ мыщ зыпылъыр. ИжъыкIэ агъэфедэщтыгъэ пкъыгъохэр ныбжьыкIэхэм зэрашIогъэшIэгъоным ар егъэгушIо. Фаехэм зэкIэми ишIэныгъэхэмкIэ адэгуащэ.
ПIатIыкъо Айдэмыр музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр зишIыхэрэр илъэси 10 хъугъэ.
- Лъэпкъ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр зышIырэ, зэлъашIэрэ ГъукIэ Замудин дэжь шыкIэпщынэм ишIын зэзгъэшIэнэу сыкIогъагъ, - еIо Айдэмыр. - ПхъэкIычым, шыкIэпщынэм яшIын ащ шIэхэу къысIэкIигъэхьагъ. СыгукIэ сызыфэщэгъэ Iофыр къызэрэзгъотыгъэр зызэхэсэшIэм, сиIофшIэн лъызгъэкIотагъ. ИжъыкIэ агъэфедэщтыгъэ нэмыкI Iэмэ-псымэхэми сафежьагъ. Адыгэ уанэр ижъыкIэ зыфэдагъэр зэзгъэлъэгъуи, ащи ишIыкIэ къызIэкIэзгъэхьагъ.
Адыгэхэм агъэфедэрэ Iэмэ-псымэхэр ежь ыIэ къыхьы зэрэхъугъэм зэрэрыгушхорэр Айдэмыр къытиIуагъ.
Гостэкъо Руслъан Гавердовскэм къикIыгъ. Кушъэ зэфэшъхьафхэр, Iэнэ лъэкъуищыр, къошын ыкIи пхъэм хэшIыкIыгъэ Iэмэ-псымэ зэмылIэужыгъоу ежь ыIэкIэ ышIыгъэхэр фестивалым къырихьылIагъэх. ИIофшIагъэхэм кIэ, гъэшIэгъон горэ зэрахилъхьащтым Руслъан ыуж ит.
Къалэу Мыекъуапэ культурэм и Унэу дэтым иIофышIэхэм къягъэтIылъэкIыгъэ сурэтхэм ядэхагъэ нэр пIэпехы. Мыщ щылэжьэрэ Ирина Погодинам къызэрэтфиIотагъэмкIэ, илъэси 10-м ехъугъ сурэтшIыным зыпылъхэр. А уахътэм къыкIоцI къэлэ, республикэ зэнэкъокъоу зыхэлэжьагъэхэр бэ, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэри мымакIэу къафагъэшъошагъэх. ЧIыопсым идэхагъэ зэралъэгъурэр къизыIотыкIырэ сурэтхэр непэ фестивалым къырахьылIагъэх. Сурэт пэпчъ гупшысэ гъэнэфагъэу халъхьагъэр фестивалым къекIолIагъэхэм зэхашIэнэу мэгугъэх.
Адыгэхэм лIэшIэгъу пчъагъэ хъугъэу агъэфедэрэ къалмыкъщаим, адыгэ къуаем, хьалыжъо зэфэшъхьафхэм, пIастэм ыкIи нэмыкI гъомылапхъэхэм ядэгъугъэ фестивалым къекIолIэгъэ хьакIэхэм ауплъэкIугъ.
АР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ кIэщакIо зыфэхъугъэ адыгэ къуаем имэфэкIи этнофестивалым къыдыхэлъытэгъагъ. Ар я 6-у республикэм щызэхащэ. Адыгэ къуаем шIуагъэу пылъыр, ар зэрипхыщтым, шъэфэу хэлъхэр хьакIэхэм арагъэлъэгъугъ. Мы гъомылапхъэм фэгъэхьыгъэ апэрэ фестивалэу зэхащэгъагъэм текIоныгъэ къыщыдэзыхыгъагъэу, Очэпщые къикIыгъэ Къэзэнч Гощнагъо хьакIэхэм апашъхьэ къуае щырихыгъ.
Адыгэ къуаем шIуагъэу пылъымрэ иIэшIугъэрэ зымышIэрэ тишъолъыр имызакъоу, Урысые Федерациеми, IэкIыб къэралхэми арысыжьэп пIоми хэукъоныгъэ хъущтэп. Къуаер ижъырэ адыгэ шхынэу зэрэщытыр лъэпкъым итарихъ къыхэщы, нафэ къешIы.
- Къуаер зыхэпшIыкIыщт щэм мэхьанэшхо иI, - къекIолIагъэхэм Гощнагъо къафеIуатэ. - Къуаер IэшIоу, дэгъоу ипхыныр псынкIагъоп. Щэр къэстырыфэ къоепсым игъэхьазырын тыфежьэ. Къоепсыр хафэ зыхъукIэ, къуаер пхъапхъэу, пытэу хъущт. Арышъ, ащ лъэшэу улъыплъэн фае.Лъэбэкъоу ыдзырэ пэпчъ къыкIэрыуцуагъэхэм бысымгуащэм къафеIуатэ.
- Щэр къэбгъажъо хъущтэп, тIэкIу дэдэ зыкъиIэтынэу къызыригъажьэкIэ, машIоу кIэлъыр нахь цIыкIу пшIыжьынышъ, мэкIэ-макIэу къоепсыр къашыкъымкIэ хапкIэзэ, къуаер ипхыщт, - еIо бзылъфыгъэм.
Охътэ кIэкIым къыкIоцI къуаер ышъхьагъ къытени, къоепсыр ычIэгъ хъугъэ. Къуаеу рихыгъэм тегъэпсыхьагъэу лагъэр къышти, къыхихыжьырэм щыгъу хитакъозэ, ащ рилъхьагъ. ТIэкIурэ ежи, фэIазэу зэпыригъэзагъ. Къуаер хьазыр зэхъум, ащ идэгъугъэ къекIолIагъэхэр еплъыгъэх, алъэгъугъэр ашIогъэшIэгъонэу, унэм кIожьхэмэ, ежьхэми ашIын мурадхэр яIэу ягъогу лъагъэкIотагъ.
Адыгэхэм анэмыкI цIыф лъэпкъхэми адыгэ къуаер зэрэрахышъурэр зызэхэтэхым, тымыгъэшIэгъон тлъэкIыгъэп.
- Илъэси 10-м ехъугъ адыгэ къуае сэр-сэрэу зисхырэр, - къытфеIуатэ Алексей Тетехиным. - Силъэпкъ гъомылапхъэу щытэп, ау ащ ишIын сигуапэу сыпылъ. Чэмхэр зысIыгъыр бэшIагъэ. Апэрэ уахътэм щэр сщэщтыгъэ. Ар илъэс пчъагъэрэ зыфэсщэгъэ адыгэ бзылъфыгъэм ипсауныгъэкIэ зэкIэкIуагъэу, нахьыбэрэ къуае римыхыжьыщтэу ыIуагъ ыкIи ар зэришIыщтыгъэр къысигъэлъэгъугъ. Джащ къыщегъэжьагъэу къоеихыным сишъыпкъэу сыпылъ хъугъэ.
Адыгэ лъэпкъ шхынхэм яIэшIугъэ зэзыгъашIэ зышIоигъохэми ащ фэдэ амал яIагъ. Тинэплъэгъу къыридзагъ тятэжъ пIашъэхэр зыкIэрысыгъэхэ Iэнэ лъэкъуищым шхын зэмылIэужыгъохэр тетэу зэрэщытыр. Щэлэмэ гъэжъагъэхэр, гуубатэхэр, къояжъэ, нэмыкI лъэпкъ шхынхэр зыIыгъ бзылъфыгъэу фестивалым къекIолIагъэм гущыIэгъу тыфэхъугъ.
- Адыгэхэм ижъырэ адыгэ шхынэу яIагъэхэм мы Iофтхьабзэм къекIолIэрэ хьакIэхэр нэIуасэ афэтшIыныр ары гухэлъэу тиIагъэр. Тинахьыжъ хэм нахь агъэлъапIэщтыгъэу тыгъэкIэ гъэгъугъэ адыгэ къое такъырхэр пIастэм хэлъхэу непэ къыздэтхьыгъ. Ащ нэмыкIэу, къуаем хэшIыкIыгъэ гъомылэпхъэ зэфэшъхьафхэри къэтшIыгъэх. Джэнчыр сыдигъуи адыгэхэм якIэсагъ ыкIи ащ шхыныгъо зэфэшъхьафхэр хашIыкIыщтыгъэх. Джащ фэдэу тэри ащ бэ зэтефыгъэу хэтшIыкIыгъэр ыкIи тигуапэу фестивалым къекIолIагъэхэм апэдгъохыщт, - къытиIуагъ Тэхъутэмыкъое районым къикIыгъэ Гунэе Светланэ.
- Мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэм тигуапэу тахэлэжьэ зэпыт, - къеIо Ордэкъо Екатеринэ. - ПшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Адыгпродукт» зыфиIорэм къыдигъэкIырэ адыгэ къуаехэр, дэжъые зэфэшъхьафхэр зыхэлъ шъооу сэ къыздэсщагъэр ары непэ цIыфхэм апэдгъохырэр. Ахэм шIуагъэу ахэлъыр пстэуми дэгъоу ашIэ. Шъоум уз пчъагъэ егъэхъужьы.
Этнофестивалым цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ зэрипхыгъ. Сирием, Тыркуем ыкIи нэмыкI къэралыгъохэм къарыкIыжьыгъэ тилъэпкъэгъоу республикэм щыпсэоу бэ тапэ къифагъэр. Ахэтыгъэх ахэм фестивалым зытырагъафэу Адыгеим къэкIуагъэхэри.
Хьаткъо Хьафизэт Дубай къикIыгъ, фестивалым игуапэу хэлажьэ. Ар ящэнэрэу Адыгеим къэкIо. НэмыкI къэралыгъо щэпсэух нахь мышIэми, тилъэпкъэгъухэм адыгэ культурэр, шэн-хабзэу тиIэхэр зэраIэкIэмызыгъэр бзылъфыгъэм къытиIуагъ.
Евгения Готовщиковар Мыекъуапэ щэпсэу. Непэрэ фестивалыр зэрэщыIэщтыр зызэхехым, игуапэу къэкIуагъ.
- Илъэсыбэрэ Камчаткэ Iоф щысшIагъ, илъэси 4 хъугъэ Мыекъуапэ сыкъызыкIожьыгъэр. Мыщ фэдэу цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр зыщызэхахьэхэу, гущыIэгъу зыщызэфэхъухэрэ Iофтхьабзэхэм гур къыдащае. Фестивалым зызэрэщызгъэпсэфыгъэм имызакъоу, сишIэныгъэхэми ахэзгъэхъуагъ. Адыгэ къуае зэрэрахырэм сеплъыгъ ыкIи зэзгъэшIагъ. Джы сикъорэлъфхэр садэжь къызыкIохэкIэ, къуае афисхынышъ, язгъэшхыщт, - къыIуагъ Евгение.
Адыгэ Республикэм щыщэу, зэлъашIэрэ археологэу Тэу Аслъан лъэпкъ нэшанэ зиIэ Iофтхьабзэу республикэм щызэхащэхэрэм ахэлажьэ. Лъэпкъ культурэр къэнэным, ныбжьыкIэхэм ар ашIэным апае мыщ фэдэ зэIукIэхэм мэхьанэшхо зэряIэр игущыIэ къыщыхигъэщыгъ.
- Адыгэ Республикэм зэфэшъхьафэу лъэпкъ пчъагъэ щэпсэу, ахэр зэрэшIэнхэм, зыкIыныгъэ, зэгурыIоныгъэ азыфагу илъыным мыщ фэдэ зэхахьэхэр фэIорышIэх. Адыгэ нэшанэ зыхэлъ Iофтхьабзэм нэмыкI цIыф лъэпкъхэр къызэрекIолIагъэхэр тигуапэ хъугъэ. Ахэм адыгэ къашъохэр зэралъэгъугъэм, мэкъамэхэр зэрэзэхахыгъэм имызакъоу, пхъэм Iоф дэзышIэхэрэми, дышъэ IуданэкIэ хэзыдыкIыхэрэми нэIуасэ афэхъугъэх, - къыIуагъ Аслъан.
Пэрэныкъо Саидэ инасып Францием щигъотыгъэу илъэс 11 хъугъэу ащ щэпсэу. Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо уахътэр къызысыкIэ, иунагъо игъусэу Адыгеим янэ-ятэхэм адэжь къэкIо. Адыгэхэм якультурэ къизыIотыкIырэ фестиваль зэрэзэхащэщтыр зызэхехым, гушIуагъэ ыкIи ишъхьэгъусэрэ ипшъэшъэжъыерэ игъусэхэу ащ къэкIуагъэх.
- Адыгеим сызэрэщыщыр сызхэсхэм ашIэ, тилъэпкъкIэ шэн-хэбзэ дахэу тиIэхэр афэсэIуатэх, - еIо Саидэ. - Непэ сишъхьэгъусэрэ сипшъашъэрэ тилъэпкъ Iэмэ-псымэхэр, тикъашъохэр, тилъэпкъ шхынхэр зэрянэрылъэгъум сырэгушхо.
Адыгеим апэрэу къэкIуагъэхэу мыщ фэдэ фестивалым тефэгъэ куп пчъагъэми таIукIагъ. Чэфыр анэгухэм къакIихэу, алъэгъурэр зэкIэ ашIогъэшIэгъонэу ахэм къакIухьэщтыгъэ. Къалэу Орел къикIыгъэхэу яныбджэгъухэм адэжь къэкIуагъэхэм гущыIэгъу тафэхъугъ.
- Тишэн-хабзэхэр, тилъэпкъ шхынхэр, лъэпкъ шъуашэхэр зэфэшъхьаф дэдэх, - еIо Марина Рахитинам. - Музыкальнэ Iэмэпсымэу адыгэхэм яIэхэр тшIогъэшIэгъоны хъугъэх, ахэр зэрэбгъэфедэщтхэр къытфаIотагъ. ТиIахьылхэм, тигупсэхэм лъэпкъ нэшанэ зиIэ шIухьафтынхэр афэтщэфыщтых.
Курганинскэ районым щыщ Никишинхэм фестивалыр зэрэщыIэщтыр зызэхахым, ясабыйхэр ягъусэхэу къэкIуагъэх.
- Мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэр блэдгъэкIыхэрэп, тигъунэгъу адыгэхэм яшэн-хабзэхэр тшIогъэшIэгъоных, ялъэпкъ шхынхэр тикIасэх. Анахьэу адыгэ къуаер ары зэрэунагъоу тыгу рихьырэр, псауныгъэмкIэ ар зэрэдэгъур тэшIэ.
Зыныбжь мэзихым ехъугъэ Викторие адыгэ къуаер икIасэу зэришхырэр нэрылъэгъу тфэхъугъ.
ЗэхэщакIохэм пшъэрылъэу зыфагъэуцужьыгъэр къадэхъугъэу алъытэ. Дунаир зэрэфэбэ дэдагъэм емылъытыгъэу, ащ цIыфыбэ къекIолIэгъагъ. КъэIогъэн фае бэдзэогъум и 24-м къыщегъэжьагъэу и 26-м нэс информационнэ-рекламнэ тур Адыгеим зэрэщыкIуагъэр. ЗекIоным епхыгъэ агентствэхэу Краснодар, Ставрополь, Ростов-на-Дону, Севастополь, Чебоксары ащыIэхэм ялIыкIохэр, къэбарлъыгъэIэс амалхэм Iоф ащызышIэхэрэр республикэм щыIагъэх. Ахэр зэкIэмкIи нэбгырэ 23-рэ хъущтыгъэх. Тиреспубликэ чIыпIэ дахэу иIэхэр арагъэлъэгъугъэх, фестивалым хэлэжьагъэх.
- Непэрэ фестивалым мэхьанэшхо иIэу сэлъытэ, сыда пIомэ къедгъэблагъэхэрэм алъэгъурэр, гупшысэу ашIыгъэхэр зэрифэшъуашэм фэдэу якъалэ щыпсэурэ цIыфхэм алъагъэIэсыжьыщт ыкIи ащ ишIуагъэкIэ тиреспубликэ зыщызыгъэпсэфынэу къакIохэрэм япчъагъэ хэхъонэу тэгугъэ, - еIо Ольга Ивановам.
Республикэм щыпсэурэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якъашъохэмкIэ, орэдхэмкIэ Iофтхьабзэр лъагъэкIотагъ. Адыгеим ятIонэрэу щырагъэкIокIырэ фестивалыр къекIолIэгъэ пстэуми агу рихьыгъ. ЫпэкIи лъэныкъо зэфэшъхьафхэм афэгъэхьыгъэ этнофестивальхэр республикэм щашIынхэу гухэлъ яI.
ПIатIыкъо Анет
Гъонэжьыкъо Сэтэнай
Адыгэ Макъ
tuapsepress.com
