Адыгэ тхыбзэр кирил-латин тхыпкъхэм атетыным фэгъэхьыгъэ еплъыкIэхэр


Непэ адыгабзэкIэ тызэрытхэрэ тхыбзэм лъапсэу иIэр кириллицэр ары. Ар латин тхакIэм тетэу гъэпсыжьыгъэмэ адыгабзэр нахь зэгъэшIэгъошIу хъунэу, дунаим адыгэу тетыр ащ нахь зэпэблагъэ ышIынэу зыIорэ адыгэхэм IэкIыбым непэ уащыIукIэщт. Анахьэу ахэр зыщыпсэухэрэр Тыркуер ары. Ащ фэдэ еплъыкIэ щыIэ зыхъугъэр непэп, тыгъуасэп, шIукIае шIагъэ.

Мы мафэхэм Тыркуем къикIи тхыгъэ къытIукIагъ. Iофыгъоу ыпшъэкIэ къыщыдгъэнэфагъэм ар ехьылIагъ, тыркубзэкIи, адыгабзэкIи, урысыбзэкIи ар тхыгъэ, лъэпкъым фэкIорэ джэпсалъэу гъэпсыгъэ. Ащ игъусэх Дюзджэ дэт университетым щезыгъаджэхэу ХьакIэмыз Мирэ, Долэ Рузанэ ыкIи Шъхьэлэхъо Сусанэ ятхыгъэхэр. Адыгабзэр латин тхакIэм тетэу гъэпсыжьыгъэныр ашIомытэрэзэу, а Iофыгъом яеплъыкIэхэр тхыгъэхэм  къащыраIотыкIыгъэх.

- Тихасэ ипшъэрылъхэм ащыщ тыбзи тихабзи щыдгъэIэныр, къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм алъыдгъэIэсыныр, хэхъоныгъэ ядгъэшIыныр, - къыщеIо Дюзджэ Адыгэ культурэ Хасэм адыгэ лъэпкъым фэкIорэ джэпсалъэу къыгъэхьазырыгъэм. - Тихасэ изэхэщакIохэм пшъэрылъ къызэрэтфашIыгъэм елъытыгъэу, ткIуачIэ къызэрихьэу Iофыгъо зэфэшъхьафхэр зэшIотэхых, тапэкIи ахэр лъыдгъэкIотэщтых. Ащ фэдэу тызыхэлэжьагъэхэм ацIэ къетIон.

Хэсэ Гупчэм адыгабзэ зыщызэрагъэшIэрэ курсхэр къыщызэIутхыгъэх. Дюзджэ къалэм дэт гурыт еджапIэми ащ фэдэ курсхэр щыгъэпсыгъэнхэм ткIуачIэ къызэрихьэу тыхэлэжьагъ. Джыри нахь зиушъомбгъуным тыпылъ. Дюзджэ университетым адыгабзэмрэ литературэмрэ якъутамэ къыщызэIухыгъэным пае лъэIу тхылъ дгъэхьазырыгъ. Хэкужъым къикIынхэшъ кIэлэегъаджэхэр Тыркуем къэкIонхэм пае Дюзджэ университетымрэ Адыгэ къэралыгъо университетымрэ зэзэгъыныгъэ зэдашIыным иIоф тыхэлэжьагъ. КIэлэегъаджэхэр тадэжь къэкIонхэмкIэ IэпыIэгъу тыхъугъ. Ащ ишIуагъэкIэ адыгабзэр зэзыгъашIэрэм ипчъагъэ нахьыбэ хъугъэ.

Арэу щытми, непэ гумэкIыгъохэр щыIэх. ИкIыгъэ илъэсым ишэкIогъу мазэ Адыгэ Бзэ Хасэм зэхищэгъэ дунэе зэIукIэм мы Iофыгъом щытегущыIагъэх. Адыгэ Бзэ Хасэм иIофшIэн зырегъажьэм, ащ ипащэу Али Iихьсан Тарым зэрэлажьэрэм, игъусэхэм Iоф зэрашIэрэм тыкIырыплъыгъ. "Дэнэф онлайн Адыгэбзэ гущыIалъ" зыфиIорэ проектыр - латин хьарыфхэмкIэ зэхэгъэуцогъэ хьарыфылъэмкIэ гурыт еджапIэхэм зэращеджэщтхэ тхылъхэр атхынхэу зэрэпылъхэр зытэлъэгъум, тыгу учъыIыгъэ. Адыгабзэм ехьылIагъэу аIохэрэр, атхыхэрэр тштэхэрэп, емыкIоу тэлъытэ. Адыгэ лъэпкъым ыцIэкIэ Тырку къэралыгъо къулыкъухэм афэтхэнхэу, адэгущыIэнхэу фитыныгъэ яIэу, ар лъэпкъым пшъэрылъ афишIыгъэ фэдэу Бзэ Хасэм ипащэ мэзекIо. Мы шIыкIэм тырегъэгупшысэ.

Адыгабзэр зыгорэм имонополиеу щытэп, арэу щытми, адыгабзэр шъхьарытIупщэу, зыми имыеуи щытэп...

Мы Iофыгъом ехьылIагъэу гуманитар шIэныгъэхэм апылъ институтым ипащэу, шIэныгъэлэжь заулэмэ гущыIэгъу тафэхъугъ. Ахэм ащыщэу гуманитар шIэныгъэхэм апылъ институтым ипащэу, бзэшIэныгъэлэжьэу Бырсыр Батырбый къытиIуагъэмкIэ къедгъэжьэн.

- ИкIыгъэ илъэсым ишэкIогъу мазэ Стамбул щыкIогъэ Дунэе зэIукIэу адыгабзэм фэгъэхьыгъэм сыхэлэжьагъ. ТызытегущыIэщтыр гъэнэфагъэу щытыгъ. Адыгабзэр ежь Тыркуем щыпсэухэрэм нахь псынкIэу зэрагъэшIэным пае тхэн лъапсэу щыIэр зэблахъумэ ашIоигъоу зэIукIэм къыхалъхьагъ. Сэри мыщ сыкъыщыгущыIагъ, сишIошIхэр къыщысIуагъ. КъагурызгъэIуагъ сшIошIы а Iофыр зэшIохыгъэ хъун зэримылъэкIыщтыр. Шъыпкъэ, Интернетым урэлажьэмэ, латин лъапсэр зиIэ тхыгъэр нахь гурыIогъошIу. Ау лъэпкъым уфэлажьэ пшIоигъомэ лъэныкъо пстэури къыдэплъытэзэ, узэдеIэжьыным упылъын фае.

Шъыпкъэ, къызэраIорэмкIэ кириллицэ лъапсэ зиIэ адыгабзэр Тыркум щыпсэурэ лъэпкъхэм лъэшэу гурыIогъуае къащэхъу, къяхьылъэкIы. НыбжьыкIэхэм адыгабзэр аIэкIэкIышъ, нахьыжъыIохэр ащ лъэшэу егъэгумэкIых. Ары мы Iофыгъор къэуцунэу зыкIэхъурэри. Адыгэ лъэпкъэу ащ щыпсэурэр зыхэс лъэпкъышхом хэмыкIодэным пае нахьыжъхэм адыгабзэр ахэм арагъашIэ ашIоигъу, нахь къафагъэпсынкIэ ашIоигъу. Сэ сишIошIыкIэ нэмыкI гухэлъ ахэм яIэп.

Гъыщ Нухь, ыпшъэкIэ зыцIэ къетIогъэ институтым бзэшIэныгъэмкIэ иотдел ипащ.

- Сыщыгъуаз бзэм ылъэныкъокIэ Iофыгъоу Тыркуем и Адыгэ Бзэ Хасэ къыIэтыгъэм. Ау ар Iоф къызэрыкIоу щытэп. Латин лъапсэ зиIэ хьарыфылъэм хэт буквэр нахь макI. Ащ ибуквэ пэпчъ мэкъэ пчъагъэ къеты. Непэ титхыбзэ зэблэпхъунэу фежьэмэ, зэкIэ къыдэкIыгъэу щыIэр, тыугъоигъэр къыткIэхъухьэхэрэм ашIэщтэп.

Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьымэ, мы Iофыр татархэм къаIэтыгъагъ. Ау Урысые Федерацием и Правительствэ ащ фэдэ зэблэхъун лъэпкъхэм амышIынэу унашъо къыдигъэкIыгъэу щыI. Сэ сшъхьэкIэ ащ фэдэ зэхъокIыныгъэхэр сштэхэрэп.

Тэу Нуриет, гуманитар ушэтынхэм апылъ институтым иученэ секретарь, бзэшIэныгъэлэжь.

- Мы Iофыгъор непэп къызежьагъэр. Латин тхакIэм тытехьанэу илъэсыбэ хъугъэу рэгущыIэх, ау ар сэ сшIотэрэзэп. АпэрэмкIэ къызэрэтшIошIырэм фэдэу мы Iофыр къызэрыкIоу щытэп, ар политикэшхоми епхыгъэн ылъэкIыщт.

МэщфэшIу Нэдждэт, шIэныгъэлэжь, бзэшIэныгъэм хэшIыкIышхо фыриI, Тыркуем къыщыхъугъ, щапIугъ, Адыгеим къэкIожьыгъэу илъэсыбэ хъугъэу щэпсэу.

- "Тыркуем исхэм адыгабзэр латин лъапсэм тыращэнэу фаех" оIокIэ тэрэзэп. Тыркуем ис пстэури а гупышсэм дырагъаштэу щытэп. Сэ сишIошIыкIэ мы Iофым лъэшэу уфэсакъызэ укъекIолIэн, утегущыIэн фае. Мы Iофыгом ехьылагъэу сигупшысэхэр сэ Адыгэбзэ Бзэ Хасэм ипащэ фэзгъэхьыгъэ тхыгъэм щыбгъотыщтых.

Цуекъо Алый, ыпшъэкIэ зыцIэ къетIогъэ институтым иIофышI.

- Мы Iофыгъом игугъу зашIырэр бэшIагъэ,м ау ащ шIуагъэ къытынэу сеплъырэп. А Iофым ухахьэмэ, титхыбзэ гъогоу къыкIугъэр хьаулыеу, зэкIэри икIэрыкIэу къегъэжьэжьыгъэн фаеу хъущт. Сэ сишIошIыкIэ къутамэу тызытесыр тэр-тэрэу пытыупкIыжьыщт, лъэпкъыр мы Iофыгъом зэрищэлIэщтэп, нахь зэпэчыжьэ ышIын ылъэкIыщт. Шъыпкъэ, Интернетыр зыгъэфедэрэм адыгабзэм латин лъапсэ иIэ хъумэ, нахь псынкIэу зэригъэшIэн ылъэкIыщт, ау...

Сихъу Гощнагъу

Адыгэ Макъ