Къалэу Шъачэ пэмычыжьэу щыт чылагъоу Лоо къыщагъотыгъэ мыжъом тетхагъэхэм къыджягъ адыгэ ш1эныгъэлэжьэу Лэупэчэ Нурбий. Петроглифхэмрэ иероглифхэмрэ фэгъэхьыгъэх псэр адырэ дунаим зэрэщыщы1эм. Фэдэ тхыгъэм къеушыхьаты къагъотыгъэ мыжъор дольмен уахътэм зэрехьыл1агъэр, къыхегъэщы Фитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ ш1эныгъэлэжьэу, археологэу Лэупэк1э Нурбий.
Ш1эныгъэлэжьым зэриушэтыгъэмк1э, тамыгъэхэр ехьыл1агъэх ижърэ цивилизацым итхэн хабзэхэм. Еплъык1э зырызхэмк1э, мыхэм къагъэлъэгъон алъэк1ышъущтэу ары Кавказым тхэныр нахьыжьэу къыщежьагъэу, джырэк1э зэралъытэрэм егъэпшагъэмэ. Лэупэк1э Нурбий къызэри1отагъэмк1э, Лоо мыжъор къыщагъотыгъ Шъачэ километрэ ныкъок1э пэмычыжьэу джыри блэк1ыгъэ илъэсым. Ежьыр мыжъом джы лъы1эсыгъэ къодый. Ащ иинагъэ сантиметр 50/60, ишъомбгъуагъэ сантиметрэ 22 мэхъу. Мыжъор мэш1оку гъогумрэ ку гъогумрэ азфагу къыдагъотагъ. Ар ышъхьагък1э нахь телъыр, шъхьаем гъогу гъэтэрэзыжьынхэу а ч1ып1эм щаш1ыгъэхэм къыхэк1эу ыч1эгък1э къехыгъ, е1о Нурбий.
- Мыжъом пиктограммэхэр тетых нахьыбэу – сурэтхэр. Зэратш1эрэмк1э, мыжъом къытырагъанэрэ сурэтхэм зэк1э петроглифк1э яджэх. Мыщ ц1ыф гъэт1ылъыжьын мэхьанэ и1агъ. Апэрэмк1э ащ теш1ыхьагъ пчэжъыер. Пчэжъыер Кавказым исхэм зэк1эм п1онэу, ау анахьэу ыпэк1э псэущтыгъэхэ адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ агъэфедэщтыгъэ адырэ дунаим итамыгъэу. Ят1онэрэмк1э испунит1умэ ясурэт, ящэнэрэмк1э шъыхьэу къэм 1утым якъэгъэлъэгъонхэр мыжъом тетых.
Нурбий? мыжъом ыныбжь тхьапшэу о къэбгъэнэфагъа?
- Археологэу сэ къэс1он слъэк1ыщт, мыжъом теш1ыхьагъэхэр зэк1э дольмен культурэм зэрехьыл1агъэхэр. Уахътэр ехьыл1агъ ти эрэ ыпэк1э я3- я2 л1эш1эгъухэм агъунэ. Мыжъор т1о зэгочыгъэ хъугъэ. Апэрэ 1ахьым тетхагъэр нахь к1ас, адырэр нахьыжъ. Тиэрэ ыпэк1э я 2 л1эш1эгъум иапэрэ 1ахь. Тхыгъит1у тет. Апэрэм къыще1о испунэм зы ц1ыфэу элитым ехьыл1эгъагъэр зэрэч1алъхьэжьыгъэр. Адырэ 1ахьым зэрэтетхагъэхэмк1э, нэбгырит1у щагъэт1ылъыжьыгъ. Пащэмрэ жрицымрэ. Ахэр тыгъэ къухьамк1э псым щат1упщыхэу тхыгъэм къыще1о. Къухьам урегъэгупшысэ тхыгъэр Ижърэ Египтым епхыгъэу. Ащи джаущтэу зидунай зыхъожьыгъэр къухьэм илъэу псымк1э адырэ дунаим агъэк1отэжьыщтыгъэ.
Лоо мыжъом тетхагъэхэм джабгъумк1э къыщежьэу сэмэгумк1э, ышъхьагъ къыщежьэу ыч1эгък1э укъехэу укъеджэ. Лэупэк1э Нурбий къызэрэхигъэщыгъэмк1э, къагъотыгъэ мыжъом тетхагъэхэм якъеджэнк1э джыри 1оф апэ илъ. Ау анахь упч1э шъхьа1эу – мыжъор зэхьыл1эгъэ уахътэр- къагъэнэфагъ.
Фитынагъэ радио, Щэрджэс Ларис
