Къалэхэу ЦIэмэзрэ Анапэрэ азфагу чIэтIэжьыныгъэхэр къыщагъотыгъэх. Ащ ижърэ касогкIэ заджэщтыгъэхэу, адыгэхэм апэкIэ итыгъэ лъэпкъым щыщ зэолIхэр чIэлъхэу археологмэу а чIыпIэм щылажьэхэрэм агъэунэфыгъ. ЦIэмэз къэралыгъо музеим ипащэу Шишлов Александр игущыIэхэу интернет къэбар лъыгъэIэс амалхэм къатырадзагъэхэмкIэ, а уахътэм шэн-хабзэхэу щыIагъэхэмкIэ, зэолIыр иIэшэ-шъуашэхэр игъусэу, иш кIыгъоу ежьым ылъакъохэр чIэуплIэнкIагъэу чIыгум ратыжьыщтыгъэ.
Касогхэм апэ ацIэ къызыраIорэр 943 илъэсыр ары. Ахэм алъыIэсыгъ арап тарихълэжьэу аль-Масуди иIэшIагъэ. Ащ къызэритхыщтыгъэмкIэ, «амы лъэпкъыр щэпсэу аланхэм ягъунэгъоу Кавказымрэ Хы шIуцIэмрэ азфагу», къеты нтв.ру-м.
Косогмэ къатегущыIагъ Адыгеим щыщ археологэу, Фитыныгъэ Радиом игущыIэгъугъэу Тэу Аслъан.
Тэу: Косогмэ ятарихъ тэ ти эрэ я 7,8,9, 10 –нэ лIэшIэгъухэм ехьылIагъ.
Фитыныгъэ Радио: Ахэмэ сыдэущтэу дунаим ехыжьыгъэхэр агъэтIылъыжьыщтыгъэха?
Тэу: А лъэхъаным бэмэ хьадэмэ пкъыгъохэр аддэлъхьажьыщтыгъэх. Ащыгъум ахэмэ ядунэееплъыкIэкIэ цIыфыр лIагъэу къащыхъущтыгъэп, идунай ыхъожьыгъэу ары ныIэп. Хьадэмэ адычIалъхьажьыщтыгъэх псэу зэхъум ыгъэфедэщтыгъэ пкъыгъохэр, нэмыкIхэри. ЕтIанэ гъэшIэгъонэу тызэрихьылIэрэр ащ фэдэу хьэдэ къупшъхьэхэри чIэлъэу, пкъыгъохэри, шыхэри аголъэу зэолIхэр джаущтэу къэтэгъотыжьых. ЗэолI къодыехэп, цIыф къызэрыкIохэри ары. Ау гъэшIэгъоныхр я 8, 9, 10 лIэшIэгъум адыгэ шъолъырым хьадэхэр агъэстыжьэу шэн щыIагъ. Хьадэр агъэстыжьти, истафэхэр къошыныр ратэкъожьыщтыгъэ. Косогмэ ятарихъ тэркIэ анахь шъхьаIмэ ащыщ.
***
Къалэу ЦIэмэз дэжь касогмэ ячIэтэжьыгъэхэм къачIахыгъэхэ пкъыгъохэр чIыпIэ музеим чIалъхьащтхэу, археологэу ахэр къэзгъотыгъэхэм къаIо. Адырэ цIыф къупшъхьэхэр шIэныгъэлэжьмэ аушэтыщтых.
Фитыныгъэ Радио, Щэрджэс Ларис